Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/30203/02/18







ՎՃԻՌ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

10.06.2020թ. ք. Երևան

Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանը (այսուհետ` Դատարան), հետևյալ կազմով`

նախագահությամբ` դատավոր
քարտուղարությամբ` Ս. ԵՐԻՑՅԱՆԻ
Ա. ԱԹԱԲԵԿՅԱՆԻ

մասնակցությամբ հայցվորի ներկայացուցիչներ` Տիգրան Նաղդալյանի (նույնականացման քարտ` 002785426, տրված` 15.10.2015 թվականին, 001-ի կողմից, փաստաբանական գործունեության արտոնագիր թիվ 1868), Արմեն Միխայիլի Մելքումյանի (անձնագիր` AK0547345, տրված` 02.07.2010 թվականին, 004-ի կողմից, փաստաբանական գործունեության արտոնագիր թիվ 2735), Ինգա Սարաֆյանի (անձնագիր` AN0572786, տրված` 17.07.2013 թվականին, 012-ի կողմից, փաստաբանական գործունեության արտոնագիր թիվ 1532), դռնբաց դատական նիստում քննելով քաղաքացիական գործը, ըստ հայցի <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության (այսուհետ նաև` Ընկերություն) (գրանցման համարը` 264.120.07314, ՀՎՀՀ` 00091919, հասցե՝ ք. Երևան, Վազգեն Սարգսյան փողոց, 26/1 շենք) ընդդեմ Նազելի Զավենի Վարդանյանի (հասցե՝ ք. Երևան, Արաբկիր 41 փողոց, տուն 3/2) (այսուհետ նաև` Պատասխանող)` զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները հրապարակայնորեն հերքել պարտավորեցնելու և գումար բռնագանձելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
<<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերությունը հայց է ներկայացրել ընդդեմ Նազելի Զավենի Վարդանյան` զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները հրապարակայնորեն հերքել պարտավորեցնելու և գումար բռնագանձելու պահանջների մասին:
Հայցադիմումը Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում մուտքագրվել է 21.12.2018 թվականին և կազմվել թիվ ԵԴ/30203/02/18 քաղաքացիական գործը:
Քաղաքացիական գործը դատավորի աշխատակազմին հանձնվել է 25.12.2018 թվականին:
Դատարանի 10.01.2019 թվականի որոշմամբ հայցադիմումը վերադարձվել է:
Միաժամանակ, սահմանվել է եռօրյա ժամկետ հայցադիմումում թույլ տրված խախտումները վերացնելու և այն դատարան կրկին ներկայացնելու համար:
Նշված որոշումը <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության ներկայացուցիչը ստացել է 23.01.2019 թվականին:
<<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության ներկայացուցիչը Դատարանի որոշմամբ սահմանված ժամկետում կրկին ներկայացրել է հայցադիմումը, որը Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում մուտքագրվել է 29.01.2019 թվականին:
Դատարանի 04.02.2019 թվականի որոշմամբ հայցադիմումը ընդունվել է վարույթ:
Դատարանի 04.02.2019 թվականի որոշմամբ հայցվորի միջնորդությունը` հայցի ապահովման համար միջոցներ ձեռնարկելու վերաբերյալ, մերժվել է:
Դատարանի 22.04.2019 թվականի որոշմամբ հրավիրվել է նախնական դատական նիստ` 03.06.2019 թվականին, ժամը` 10:00-ին:
Դատարանի 03.06.2019 թվականի որոշմամբ նույն օրը հրավիրված նախնական դատական նիստը հետաձգվել և նշանակվել է 25.09.2019 թվականին, ժամը` 10:00-ին:
Դատարանի կողմից 25.09.2019 թվականի նախնական դատական նիստում քաղաքացիական գործը համարվել է դատաքննությանը նախապատրաստված և դատաքննության օր է նշանակել 12.12.2019 թվականին, ժամը 12:00-ին:
Դատարանի 12.12.2019 թվականի որոշմամբ նույն օրը նշանակված դատական նիստը հետաձգվել և նշանակվել է 20.02.2020 թվականին, ժամը` 11:00-ին:
Դատարանի 20.02.2020 թվականի որոշմամբ նույն օրը նշանակված դատական նիստը հետաձգվել և նշանակվել է 19.05.2020 թվականին, ժամը` 12:00-ին:
Դատարանը 19.05.2020 թվականին ավարտել է գործի քննությունը և նշանակել վճռի հրապարակման օր 10.06.2020 թվականը:
Պատասխանողը հայցադիմումի վերաբերյալ պատասխան չի ներկայացրել:
Հակընդդեմ հայց չի հարուցվել:
Դատավարությանն այլ մասնակիցներ չեն ներգրավվել:

2. Հայցադիմումի հիմքերը, հայցվորի փաստարկները և պահանջը
Դիմելով դատարան` <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության ներկայացուցիչը հայտնել է, որ. << Նազելի Վարդանյանը /այսուհետ՝ նաև՝ Պատասխանող/ սույն թվականի նոյեմբերի 29-ին, «Լիդիան Արմենիա» ՓԲ ընկերության /այսուհետ՝ նաև՝ Հայցվոր, Ընկերություն/ վերաբերյալ ՀՀ Վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամներ մամուլի ասուլիսի ընթացքում ներկայացրել է հետևյալ փաստացի տվյալները /բառացի մեջբերում/.
«Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »:
Ինչպես արդեն վերը նշվել է, Պատասխանողը, մամուլի ասուլիս ընթացքում թույլ է տվել արտահայտություններ, որոնք իրականությանը չեն համապատասխանում և արատավորում են Ընկերության գործարար համբավը, մասնավորապես՝
1 «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ անձը, որի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը արատավորել են վիրավորանքի կամ զրպարտության միջոցով, կարող է դիմել դատարան` վիրավորանք հասցրած կամ զրպարտություն կատարած անձի դեմ:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` նույն օրենսգրքի իմաստով զրպարտությունը անձի վերաբերյալ այնպիսի փաստացի տվյալներ (statement of fact) հրապարակային ներկայացնելն է, որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը և արատավորում են նրա պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը:
Վերոգրյալ իրավանորմի կիրառության վերաբերյալ ՀՀ Վճռաբեկ Դատարանն արձանագրել է, որ արատավորող կարող են լինել այնպիսի տվյալները, որոնք բովանդակում են ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից գործող օրենսդրության պահանջների խախտման, անարդարացի վարքագծի դրսևորման, անձնական, հասարակական կամ քաղաքական կյանքում էթիկայի պահանջներին հակասող վարքագծի դրսևորման, տնտեսական կամ ձեռնարկատիրական գործունեության ժամանակ անբարեխղճության, գործարար շրջանառության սովորույթների խախտման և այլ տեղեկություններ, որոնք չեն հիմնավորվում վերաբերելի և թույլատրելի ապացույցներով (իրական չեն), նվաստացնում, նսեմացնում են անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը:
Անդրադառնալով կոնկրետ արտահայտության` զրպարտություն գնահատելու չափանիշներին` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ`
1 անձի վերաբերյալ պետք է ներկայացված լինեն փաստացի տվյալներ, այսինքն` ներկայացվածն իր մեջ պետք է պարունակի կոնկրետ, հստակ տեղեկություններ որոշակի գործողության կամ անգործության վերաբերյալ, այն չպետք է լինի վերացական,
2 անձի վերաբերյալ փաստացի տվյալները պետք է ներկայացված լինեն հրապարակային,
3 ներկայացված փաստացի տվյալները պետք է չհամապատասխանեն իրականությանը, այսինքն` պետք է լինեն սուտ, անհիմն, ոչ հավաստի,
4 ներկայացված փաստացի տվյալներն իրականում պետք է արատավորեն անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը /տես՝ հա. 2293/02/10 քաղաքացիական գործով 27.04.2012 թվականին կայացրած ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը/:
Վերը նշված իրավանորմերի վերլուծությունը համադրելով սույն գործի փաստական հանգամանքների հետ՝ պետք է փաստել, որ Պատասխանողի կողմից հրապարակած փաստացի և իրականությանը չհամապատասխանող տվյալները արատավորում են Ընկերության գործարար համբավը: Ընկերության բաժնետերը հանդիսանում է հաշվետու-թողարկող /Տորոնտոյի բորսայում գրանցված ընկերություն է/, Ընկերությունն իր գործունեությունը ծավալում է ՀՀ օրենսդրության նորմերի և պահանջների խստիվ պահպանմամբ, համագործակցում է բազմաթիվ տեղական և արտասահմանյան կազմակերպությունների հետ, ունի խոշոր արտասահմանյան ներդրողներ, վայելում է վերջիններիս վստահությունը: Իր հերթին վստահության ձևավորման և կորստի վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, այդ թվում և քաղաքացիների հրապարակային հայտարարությունները Ընկերության գործունեության վերաբերյալ: Այսպես`մամուլի ասուլիսի ընթացքում Պատասխանողը Ընկերության վերաբերյալ ներկայացրել է իրականությանը չհամապատասխանող, ընկերության գործարար համբավն արատավորող փաստացի տվյալներ, մասնավորապես՝«Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »: Ըստ էության Պատասխանողը Ընկերությանը մեղսագրել է կաշառք տալը, ինչը հանդիսանում է քրեորեն պատժելի արարք: Նման տեղեկություններ տարածելը չի կարող բացասաբար չանդրադառնալ Ընկերության գործարար համբավի վրա:
Տվյալ պարագայում, Պատասխանողը որևէ միջոց չի ձեռնարկել իր կողմից հնչեցրած փաստացի տվյալների իսկությունը ստուգելու հարցում, վերջինս բարեխիղճ վերաբերմունք չի դրսևորել, այլ նպատակ է ունեցել արատավորել Ընկերության գործարար համբավը :
Նշված փաստացի տվյալները ներկայացվել են սույն թվականի նոյեմբերի 29-ին տեղի ունեցած ՀՀ Վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամներ մամուլի ասուլիսի ընթացքում, որտեղ ներկա են գտնվել բազմաթիվ լրագրողներ, բացի այդ այն ուղիղ հեռարձակվել է, ինչպես պատասխանողի ֆեյսբուքյան էջում այնպես էլ այլ անձանց ֆեյսբուքյան էջերում:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի 8-րդ կետի 1-ին մասի համաձայն՝ զրպարտության դեպքում անձը կարող է դատական կարգով պահանջել հետևյալ միջոցներից մեկը կամ մի քանիսը`
1 եթե զրպարտությունը տեղ է գտել լրատվական գործունեություն իրականացնողի տարածած տեղեկատվության մեջ, ապա լրատվության այդ միջոցով հրապարակայնորեն հերքել զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները և (կամ) հրապարակել դրանց վերաբերյալ իր պատասխանը: Հերքման ձևը և պատասխանը հաստատում է դատարանը` ղեկավարվելով «Զանգվածային լրատվության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:
2 սահմանված նվազագույն աշխատավարձի մինչև 2000-ապատիկի չափով փոխհատուցում վճարել:
Ելնելով վերոնշյալ նորմի իրավակարգավորումից` գտնում ենք, որ Պատասխանողը պետք է զրպարտություն համարվող տվյալները հրապարակայնորեն հերքի, ինչպես նաև որպես փոխհատուցման գումար վճարի 1.000.000,0 ՀՀ դրամ գումար:
Ելնելով վերոգրյալից՝ Դատարանին խնդրել է պարտավորեցնել Նազելի Վարդանյանին սույն թվականի նոյեմբերի 29-ին տեղի ունեցած, ՀՀ Վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամներ մամուլի ասուլիսի ընթացքում ներկայացված զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները՝ «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… » հրապարակայնորեն հերքել, Նազելի Վարդանյանից հօգուտ «Լիդիան Արմենիա» ՓԲ ընկերության բռնագանձել 1.000.000,0 ՀՀ դրամ՝ որպես փոխհատուցման գումար, ինչպես նաև լուծել դատական ծախսերի հարցը>>:
Ներկայանալով դատաքննությանը հայցվորի ներկայացուցիչները պնդել են հայցը և խնդրել են այն բավարարել:

3. Պատասխանողի իրավական դիրքորոշումը, փաստարկները և պահանջը
Պատասխանողը հայցադիմումի պատասխան կամ առարկություն դատարանին չի ներկայացրել:

4. Սույն գործի համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը
1) Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում ներկայացրել է հետևյալ փաստացի տվյալները «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »:
2) <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ կատարված արտահայտությունները արվել են հրապարակային զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչների ներկայությամբ:

5. Կիրառելի իրավունքը
Սույն վեճի լուծման համար կիրառելի են ՀՀ Սահմանադրության 3-րդ, 23-րդ, 31-րդ, 42-րդ, 61-րդ և 81-րդ հոդվածները, <<Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին>> 1950թ. եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 10-րդ հոդվածի 1-ին մաս, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 19-րդ, 1087.1-րդ հոդվածները, <<Զանգվածային լրատվության մասին>> ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը, 4-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 5-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ և 109-րդ հոդվածները:

6. Իրավական խնդիրը
1) Արդյո՞ք Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում ներկայացրել է հետևյալ տվյալները «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »:
2) Արդյո՞ք Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… » հրապարակային խոսքը կատարվել է երրորդ անձանց ներկայությամբ:
3) Արդյո՞ք Նազելի Զավենի Վարդանյանի հրապարակային խոսքը կրել է հավասարակշիռ և բարեխիղճ բնույթ, արդյոք պայմանավորված է եղել հանրային գերակա շահով:
4) Արդյո՞ք Նազելի Զավենի Վարդանյանից հօգուտ <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության 1.000.000 ՀՀ դրամ փոխհատուցում ստանալու պահանջը ենթակա է բավարարման և արդյոք ամբողջությամբ կամ մասնակի բավարարման պարագայում այն անբարենպաստ հետևանքներ չի ստեղծի Նազելի Վարդանյանի համար:

7. Դատաքննությամբ հաստատված փաստերը, դատարանի իրավական վերլուծությունը, պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Դատարանը, լսելով Ընկերության ներկայացուցիչներին, ուսումնասիրելով գործի փաստական հանգամանքները և ներկայացված ապացույցները, յուրաքանչյուր ապացույց գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ, եկավ հետևյալ եզրահանգման.
Դատաքննությամբ Դատարանը հաստատված է համարում այն փաստական հանգամանքը, որ Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում ներկայացրել է նաև հետևյալ տվյալները. «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է ոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… »: Քննարկմանը մասնակցել են շահագրգիռ անձինք, լրագրողներ այն լուսաբանվել է՝ քննարկումը հեռարձակվել է համացանցով։
Դատարանը վերոնշյալ փաստերը հաստատված է համարում Նազելի Վարդանյանի ասուլիսի տեսաձայնագրության հիման վրա, որը ներկայացվել է երկու կրիչներով:
ՀՀ Սահմանադրության 3-րդ հոդվածը սահմանում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում մարդը բարձրագույն արժեք է: Մարդու անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմքն է:
ՀՀ Սահմանադրության 23-րդ հոդվածը սահմանում է, որ մարդու արժանապատվությունն անխախտելի է:
ՀՀ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի իր մասնավոր և ընտանեկան կյանքի, պատվի ու բարի համբավի անձեռնմխելիության իրավունք:
ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, ինչպես նաև առանց պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության և անկախ պետական սահմաններից` տեղեկատվության որևէ միջոցով տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունը:
ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն`մամուլի, ռադիոյի, հեռուստատեսության և տեղեկատվական այլ միջոցների ազատությունը երաշխավորվում է: Պետությունը երաշխավորում է տեղեկատվական, կրթական, մշակութային և ժամանցային բնույթի հաղորդումների բազմազանություն առաջարկող անկախ հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի գործունեությունը:
ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` կարծիքի արտահայտման ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց պատվի ու բարի համբավի և այլ հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:
ՀՀ Սահմանադրության 81-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան:
ՀՀ Սահմանադրության 81-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները չեն կարող գերազանցել Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված սահմանափակումները:
ՀՀ դատական օրենսգիրք Սահմանադրական օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Արդարադատություն իրականացնելիս հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան:
Դատարանը նախքան Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների մամուլի ասուլիսի ընթացքում ներկայացրած գնահատականներին անդրադառնալը անհրաժեշտ է համարում քննարկել, անձի արժանապատվության պաշտպանության, կարծիքն ազատ արտահայտելու, ազատ խոսքի պաշտպանության, պաշտոնատար անձանց խոսքի շրջանակին ներկայացվող ՄԻԵԴ պահանջների հարցը:
<<Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին>> 1950թ. եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` նաև Կոնվենցիա) 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը` առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից:
<<Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին>> 1950թ. եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` նաև Կոնվենցիա) 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը` առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից:
Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է խոսքի ազատությունը, ինչը ենթադրում է յուրաքանչյուրի ազատորեն արտահայտվելու իրավունքը, որն իր մեջ ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը՝ առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` Եվրոպական դատարան), հանդիսանալով Կոնվենցիայի Հոդվածի խախտումների վերաբերյալ գործեր քննող մարմին, իր մի շարք նախադեպային վճիռներում անդրադարձել է խոսքի ազատությանը, հրապարակային խոսքին ներկայացվող չափանիշներին և դրա պաշտպանությանը: Այդ վճիռներում առկա հիմնավորումները, հաշվի առնելով վերը նշված սահմանադրական դրույթը, հաշվի են առնվում հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթների, այդ թվում` խոսքի ազատության վերաբերյալ դրույթների մեկնաբանման ժամանակ:
Մասնավորապես` Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ ազատորեն արտահայտվելու իրավունքն ընկած է ժողովրդավարական հասարակության հիմքում, այն հանդիսանում է ժողովրդավարական հասարակության և յուրաքանչյուր անհատի զարգացման հիմնական պայմաններից մեկը: Ավելին, մամուլն է, որ մեծ դեր է խաղում ժողովրդավարական հասարակությունում (տե´ս մասնավորապես, Հենդիսայդն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության 7 դեկտեմբերի 1976 թվականի ՄԻԵԴ որոշումը):
Ասվածը նշանակում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում սեփական կարծիքն արտահայտելու, տեղեկություններ ստանալու և տարածելու ազատության իրավունքի երաշխավորված լինելու պայմաններում միաժամանակ առաջանում է զանգվածային լրատվության միջոցների պարտականությունը` ապահովել այդ իրավունքի իրականացումը:
ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներով անդրադարձել է մարդու արժանապատվության՝ որպես բարձրագույն արժեք ընկալվելու սահմանադրաիրավական բովանդակության բացահայտման խնդրին, ընդգծելով, որ այդ իրավունքն առաջնային նշանակություն ունի մարդու և քաղաքացու հիմնական բոլոր իրավունքների ու ազատությունների ազատ, անարգել և երաշխավորված իրականացման համար:
Անգամ լրատվամիջոցների և սոցիալական հաղորդակցության այլ միջոցների ազատությունը չի կարող պատճառ հանդիսանալ սահմանադրական այլ իրավունքները և ազատությունները սահմանափակելու համար: Իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները, որոնք կարող են հանգեցնել մարդու արժանապատվության նսեմացմանը, անթույլատրելի են: Որքան մոտ է կոնկրետ իրավունքը կամ ազատությունը մարդու արժանապատվության էությանը, այնքան այն ավելի խիստ պետք է պաշտպանվի հանրային իշխանությունների կողմից: Պետության սահմանադրական համակարգի սկզբունքները պետք է այնպես իրացվեն, որ խուսափեն մարդու արժանապատվությունը վիրավորելուց (տե´ս ՀՀ Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-997 որոշում):
Իհարկե, խոսքի ազատությունը հանդիսանում է ժողովրդավարական հասարակության առաջընթացի և յուրաքանչյուր անձի զարգացման հիմնական պայմաններից մեկը: Սակայն խոսքի ազատության իրավունքը մշտապես ուղեկցվում է պարտականություններով և պատասխանատվությամբ: Այս պարտականություններն ու պատասխանատվությունն առավել կարևորվում են, երբ տեղեկատվությունը վերաբերում է անձի հեղինակությանը և խախտում է այլոց իրավունքները: Խոսքի ազատությունը չի կարող իրականացվել անձի արժանապատվությունը արատավորելու և հեղինակությունը վիրավորելու եղանակով:
Արտահայտվելու ազատության իրավունքը կարող է սահմանափակվել օրենքով նախատեսված սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով, որոնք անհրաժեշտ են այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու համար:
<<Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին>> Եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը երաշխավորում է խոսքի ազատության իրավունքը, սակայն այդ իրավունքը չի հանդիսանում բացարձակ և ենթակա է սահմանափակումների: Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը, որը երաշխավորում է խոսքի ազատության իրավունքը, պաշտպանում է նաև անձի հեղինակությունը և այլոց իրավունքները:
ՄԻԵԴ-ն իր որոշումներում բազմիցս շեշտել է, որ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը չի կարող մեկնաբանվել որպես անսահմանափակ խոսքի ազատության իրավունք նախատեսող դրույթ, նույնիսկ հասարակական լուրջ հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի դեպքերում: Երբ մարդու հեղինակությունը վնասված է, խախտվում է անձի մասնավոր կյանքի իրավունքը, եթե ապահովված չէ արդարացի հավասարակշռություն <<մրցակցող>> շահերի միջև (տե´ս օրինակ Պֆայֆերն ընդդեմ Ավստրիայի գործով ՄԻԵԴ-ի վճիռը):
Անհրաժեշտ է ուշադրության դարձնել փաստերի և գնահատող դատողությունների տարբերակման խնդրին, քանի որ դրանք մեծ կարևորություն են ներկայացնում գործի քննության համար և մեծապես կարող են ազդել գործի ելքի վրա: Եվրոպական դատարանը, Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի համատեքստում անդրադառնալով նշված խնդրին, հստակ տարանջատում է կատարում փաստերի և գնահատող դատողությունների միջև, որի վերաբերյալ ձևավորել է հետևյալ ընդհանուր սկզբունքը. <<Եթե փաստերի առկայությունը կարելի է ապացուցել, ապա գնահատող դատողությունները չեն կարող ապացուցվել. գնահատող դատողությունների ապացուցումն անհնարին խնդիր է, և նման պահանջը խախտում է կարծիքի արտահայտման ազատությունը, որը Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով երաշխավորված իրավունքի հիմնարար մասերից է>>: (տե´ս Լինգենսն ընդդեմ Ավստրիայի գործով Եվրոպական դատարանի 08.07.1986 թվականի վճիռը, կետ 46):
Անհրաժեշտ է նաև հաշվի առնել, որ գնահատող դատողությունը, դիտարկելով որպես կարծիքի ազատ արտահայտման, այլ ոչ թե տեղեկություններ տարածելու իրավունքի դրսևորում, յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է գնահատման առարկա դարձնել այն, թե արդյոք տվյալ դատողությունը հիմնված է որոշակի փաստերի վրա: Փաստական հիմքից զուրկ գնահատող դատողությունը պաշտպանված չէ պետական միջամտությունից: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նման դիրքորոշումը պայմանավորված է եղել նաև նրանով, որ անդրադառնալով նշված հարցին` Եվրոպական դատարանը նշել է, որ անձնական կարծիքը կարող է չափազանցված համարվել` հատկապես փաստացի հիմքի բացակայության պայմաններում (տե´ս Օբերշլիքն ընդդեմ Ավստրիայի գործով Եվրոպական դատարանի 01.07.1997 թվականի վճիռը, կետ 33):
Հետևաբար, հարկ է նկատի ունենալ այն հանգամանքը, որ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքից հետևում է, որ վիրավորանքի և զրպարտության գործերով հստակ տարանջատում կատարվի գնահատողական դատողության և փաստերի միջև` Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտումներ թույլ տալը բացառելու նպատակով:
Այսպիսով, ՄԻԵԴ-ը տարբերակել է մի կողմից փաստերը (statement of fact), որոնք տեսականորեն հնարավոր է ապացուցել (իհարկե, փաստը ճշմարիտ լինելու դեպքում), մյուս կողմից՝ գնահատողական դատողությունները, որոնց ապացուցումը նույնիսկ տեսականորեն անհնարին է:
- Անհնարին է իրականացնել գնահատողական դատողությունն ապացուցելու պահանջը: Նույնիսկ գնահատողական դատողությունն առանց փաստական հիմքի կարող է չափազանցված լինել (տե´ս Բուսույոկն ընդդեմ Մոլդովայի 2004թ. դեկտեմբերի 21 գործով ՄԻԵԴ-ի վճիռը):
- ՄԻԵԴ-ի իրավական դիրքորոշումներով պաշտպանվում է բացասական կարծիքի կամ գնահատող դատողության արտահայտումն այնքանով, որքանով այն հիմնված է հաստատված կամ ընդունված փաստերի վրա: Ի տարբերություն փաստերի, որոնք կարող են ներկայացվել և հիմնավորվել, գնահատող դատողությունները չեն կարող ապացուցվել: Գնահատողական դատողության ապացուցման պարտականությունն անհնար է իրականացնել: Այնուամենայնիվ, երբ հայտարարությունը որակվում է որպես գնահատող դատողություն, անհրաժեշտ է, որ վերջինս հիմնվի բավարար փաստական կազմի վրա (տե´ս Պեդերսենը և Բաադսգարդը ընդդեմ Դանիայի թիվ 49017/99 գործով ՄԻԵԴ-ի վճիռը):
- Գնահատողական դատողությունը կարող է անընդունելի համարվել, քանի որ այն առանց փաստական հիմքի կարող է չափազանցված համարվել (տե´ս Ռիզոսը և Դասկասը ընդդեմ Հունաստանի գործով ՄԻԵԴ-ի վճիռը):
- Գնահատող դատողության վերաբերյալ ապացույց ներկայացնելու պահանջը հնարավոր չէ իրականացնել։ Այդուհանդերձ, գնահատող դատողությունը, որի հիմքում բացակայում են ինչ-ինչ փաստացի հիմքեր, կարող է լինել չափազանցված (տե´ս Գրինբերգն ընդդեմ Ռուսաստանի Դաշնության և Կարման ընդդեմ Ռուսաստանի Դաշնության գործերով ՄԻԵԴ-ի վճիռները):
Գործում է այն կանխավարկածը, որ արատավորող արտահայտությունները կատարվել են անբարեխղճորեն, քանի դեռ պատասխանողը չի ապացուցում, որ իրականացրել լուրջ նախնական հետազոտում: Հետևաբար` պետք է պարզել թե արդյոք արատավորող արտահայտություններին նախորդել է արտահայտությունը կատարողի կողմից իրականացված այնպիսի հետազոտություն, որը կարող էր արդարացնել նման արտահայտությունների կատարումը (տե´ս Գրինբերգն ընդդեմ Ռուսաստանի Դաշնության և Կարման ընդդեմ Ռուսաստանի Դաշնության գործերով ՄԻԵԴ-ի վճիռները)
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների ամփոփ ուսումնասիրությունից կարելի է եզրահանգել, որ հասարակական հնչեղություն ունեցող իրադարձությունների, քաղաքական գործիչների և պաշտոնատար անձանց վերաբերող հրապարակումները չպետք է զուրկ լինեն փաստական հիմքից և գնահատողական դատողություն ներկայացնելով ազատվեն պատասխանատվությունից: Թեև թույլատրվում է հրապարակումներում ներկայացնել սեփական դատողությունները, որոնք իրադարձության վերաբերյալ կարծիքի արտահայտման ձև է, այնուամենայնիվ գնահատողական դատողության հիմքում պետք է լինեն որոշակի փաստարկներ: Չափազանցված դատողությունը ևս պետք է արտացոլի իրականությունը, այլ ոչ թե վերագրվի:

Որն է խոսքի ազատության իրավունքի շրջանակը հասարակական կազմակերպության ներկայացուցիչների՝ իրավապաշտպանների համար: Որ տարրերով և գործոններով պետք է որոշել ազատ խոսքի շրջանակը: Որոնք են ժողովրդավարական հասարակություններին անհրաժեշտ խոսքի ազատության մակարդակը, սահմանափակումները և միջամտությունները:

Եվրոպական դատարանը բազմիցս փաստել է, որ քաղաքական բանավեճի ազատությունը ժողովրդավարական հասարակության հայեցակարգի առանցքում է: Սակայն քաղաքական քննարկումները միակ համատեքստը չէ, երբ կիրառվում են տարբեր կանոններ: Նույնը վերաբերում է նաև ընդհանուր հանրային հետաքրքրության հարցերին: Այս երկուսը չեն կարող առանձնանալ միմյանցից, քանի որ ժամանակի մեծ մասը քաղաքական բանավեճն է ընդհանուր հանրային շահի վերաբերյալ: Հետևաբար, նրանք հավասարապես կարևոր են: Բայց ինչը կարելի է համարել ընդհանուր հանրային հետաքրքրության թեմա: Դատարանը երբեք հստակ մեկնաբանություն չի կարող տալ, քանի որ դա կախված է իրավիճակի և արտահայտության առարկայի փոխկապակցվածությունից (տե´ս Վինգրուվն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով ՄԻԵԴ-ի 25.11.1996 թվականի վճիռը, պարագրաֆ 58), և (տե´ս Ֆելդեքն ընդդեմ Սլովակիայի գործով ՄԻԵԴ-ի 12.07.2001 թվականի վճիռը, պարագրաֆ 74):
Մարդու կարծիքի <<տարածությունը>> կախված է այն հայտարարության տեսակից, որը նա անում է: Տարբերություն կա <<արժեքի դատողության>> և փաստի միջև: Տարբերությունը կարևոր ընթացակարգային ազդեցություն ունի Դատարանում փաստերի վերաբերյալ հայտարարությունները գնահատելիս: Փաստերի վերաբերյալ հայտարարությունները դատավորների համար ավելի վերահսկելի են, քան արժեքային դատողությունները:
Այնուամենայնիվ, դա չի նշանակում, որ հնարավոր չէ արժեքային դատողություններ կիրառել: Արդյոք հայտարարությունը արժեքային դատողություն է, կախված է ձևակերպումից, արդյոք նրանք մտադիր են ազդել ունկնդրի կարծիքի վրա: Եթե դա նպատակ է, դատողությունները կարող են ավելի շատ խոսել թեմայի մասին, քան երբ դրանք միայն փաստեր են հաղորդում (տե´ս Բլադեթ Թրյոմսյոն և Ստենսասը ընդդեմ Նորվեգիայի գործով ՄԻԵԴ-ի 20.05.1999 թվականի վճիռը, պարագրաֆ 55) և (տե´ս Նիլսեն և Ջոնսն ընդդեմ Նորվեգիայի գործով ՄԻԵԴ-ի 25.11.1999 թվականի վճիռը, պարագրաֆ 50):
Խոսքի ազատության իրավունքի գնահատման համար հիմնային նշանակություն ունի հրապարակային արտահայտություններ կատարած անձը, նրա զբաղեցրած հասարակական կամ սոցիալական դիրքը, քաղաքական հայացքները, կատարած արտահայտության նպատակը, լսարանը, լսարանի տեղեկացվածության մակարդակը և ժամանակաշրջանը: Կարևոր են այնպիսի նպատակներ, ինչպիսիք են հասարակության մեջ ճշմարտության, գիտելիքի, իրավունքների և հանդուրժողականության խթանումը, կարևորագույն նպատակը ժողովրդավարության խթանումը և պաշտպանությունն է:
Այնուամենայնիվ հրապարակային հայտարարություն կատարած անձը իրեն օրենսդրությամբ վերապահված շրջանակներից չպետք է դուրս գա, իսկ խոսքը պետք է լինի հավասարակշռված: Էական հանգամանք է խոսքի արտահայտման համար ընտրված ժամանակահատվածը, մասնավորապես դրան նախորդած իրադարձությունները, որոնք կարող էին էական ազդեցություն գործել հասարակությունում ձևավորվող հանրային կարծիքի վրա:
Խոսքի ազատության շրջանակը որոշելու հարցում որոշիչ է գնահատել հայտնած տեղեկատվության վերաբերյալ հասարակության մեջ առկա տրամադրությունները և թեմաների բանավեճի հետևանքները: Երբ առկա է կոնֆլիկտային իրավիճակ, գործիչների և ԶԼՄ-ների համար հատուկ պարտականություն և պատասխանատվություն կա, որպեսզի խուսափեն այնպիսի խոսքի դրսևորումներից, որոնք կարող են վատթարացնել իրավիճակը:
Հաջորդ գործոնն այն է, որ քննադատությունը կախված է նրանից, թե արդյոք արտահայտությունն փաստի մասին է, որը պետք է ապացուցվի, կամ արժեքի դատողություն, որի դեպքում բանախոսի կարծիքի համար ավելի շատ տեղ կա: Նույնիսկ արժեքի որոշման համար անհրաժեշտ է որոշ փաստական հիմքեր. հակառակ դեպքում արտահայտությունը կարող է գերազանցել ՄԻԵԴ-ի 10-րդ հոդվածի պաշտպանության սահմանները (տե´ս Սյուրեքը ընդդեմ Թուրքիայի գործով ՄԻԵԴ-ի 08.07.1999 թվականի վճիռը, պարագրաֆ 43 և 62):
Անդրադառնալով <<գերակա հանրային շահ>>, ինչպես նաև տվյալների <<հավասարակշռված և բարեխղճորեն ներկայացում>> եզրույթների իրավական որոշակիության խնդրին՝ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը թիվ ՍԴՈ-997 որոշմամբ նշել է, որ յուրաքանչյուր դեպքում, կախված գործի հանգամանքներից, պետք է որոշվի, թե արդյո՞ք հասարակության տեղեկացված լինելու շահը գերակա է եղել տեղեկություն հայտնած անձի վրա դրված պարտականության ու պատասխանատվության համեմատ:
Վերլուծելով Եվրոպական դատարանի մի շարք որոշումներով ձևավորված պրակտիկ մոտեցումները <<պաշտպանված ելույթների>> վերաբերյալ կարելի է այն պայմանական բաժանել երկու խմբերի՝ ճշգրիտ ընդհանուր շահագրգիռ քննարկումներ, երբ հանրության մեծ մասը հետաքրքրված է թեմայի քննարկումով և ուղղակի ընդհանուր շահագրգիռ քննարկումներ, երբ քաղաքական խնդիր կամ հետաքրքրություն ներկայացնող հարց է, հասարակությունը իրավունք ունի տեղեկացված լինել, ինչը ժողովրդավարության հիմնական տարրերից է (տե´ս Քարվուաարա և Իլթալեթի ընդդեմ Ֆինլանդիայի, 16 նոյեմբերի 2004 թ. ՄԻԵԴ վճիռը 53678/00, պարագրաֆ 45):
Վերոնշյալ փաստերի համադրման արդյունքում Դատարանը գալիս է եզրահանգման, որ հասարակական գործիչները, բնապահպանները ունենալով վերահսկողական գործառույթներ օգտվում են խոսքի լայն իրավունքներից: Սակայն այն բացարձակ իրավունք չի կարող հանդիսանալ, քանի որ խոսքի իրավունքին ներկայացվող չափանիշները պետք պահպանվեն, ավելին հասարակությանը հետաքրքրող իրադարձությունների վերաբերյալ մասնագիտական՝ փորձագիտական կարծիքը պետք է առավել հավասարակշռված և բարեխիղճ լինի, քանի որ այն ունի առավել մեծ ազդեցություն խոսքի ճշմարտացիության տեսանկյունից:

Անդրադառնալով փաստացի տվյալները զրպարտություն համարելու հարցին, Դատարանը նախ անհրաժեշտ է համարում ներկայացնել զրպարտության բնորոշումը, այնուհետև տալ իրավական գնահատական.
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անձի պատիվը, արժանապատվությունը, գործարար համբավը ենթակա են դատական պաշտպանության այլ անձի կողմից հրապարակայնորեն արտահայտված վիրավորանքից և զրպարտությունից` նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով սահմանված դեպքերում և կարգով:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 1-ին կետը սահմանում է, որ անձը, որի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը արատավորել են վիրավորանքի կամ զրպարտության միջոցով, կարող է դիմել դատարան` վիրավորանք հասցրած կամ զրպարտություն կատարած անձի դեմ:
Ըստ նույն հոդվածի 3-րդ կետի` զրպարտությունը (նույն օրենսգրքի իմաստով) անձի վերաբերյալ այնպիսի փաստացի տվյալներ հրապարակային ներկայացնելն է, որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը և արատավորում են նրա պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը:
Վերոնշյալ հոդվածից բխում է, որ տարածված տեղեկությունները զրպարտություն կարող է համարվել, եթե`
ա) այդ տեղեկությունները արատավորում են պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը,
բ) այդ տեղեկությունները չեն համապատասխանում իրականությանը, գ) դրանք ներկայացվել են հրապարակային:
Արատավորող են համարվում այն տեղեկությունները, որոնք կարող են նսեմացնել քաղաքացու կամ իրավաբանական անձի արժանիքները:
Պատիվն անձի օբյեկտիվ գնահատականն է` անձի նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքը որոշող, ինչպես նաև անհատի բարոյական և այլ վարկանիշների սոցիալական գնահատականն է:
Արժանապատվությունն անհատի ներքին ինքնագնահատականն է, անձնական հատկանիշների ընդունակությունների աշխարհայացքի գիտակցումը:
Օրենսդիրը պատիվն ու արժանապատվությունն արատավորող տեղեկությունների անգամ մոտավոր ցանկ չի սահմանում թողնելով, որ յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում դատարանը, ելնելով ձևավորված բարոյական նորմերից, գործարար սովորույթներից, տարածված տեղեկությունների արժեքավորման հասարակական պատկերացումներից, որոշի տեղեկությունների բնույթը և դրանք հերքելու անհրաժեշտությունը: Եթե տարածված տեղեկությունները հանրության կողմից դատապարտելի կամ պարսավելի են, ապա այդպիսիք համարվում են արատավորող:
Արատավորող կարող են ճանաչվել նաև անձի կենսագործունեության տարբեր բնագավառներին վերաբերող տեղեկությունները, մասնավորապես` մասնագիտական և աշխատանքային պարտականությունների կատարման, հանցավոր գործունեությամբ զբաղվելու, բարոյապես դատապարտելի արարքների, սանձարձակության, բանսարկու կամ զրպարտիչ լինելու մասին և այլ բնույթի տեղեկությունները: Տարածված տեղեկությունները չպետք է համապատասխանեն իրականությանը: Անձը իր պատվի, արժանապատվության, գործարար համբավի պաշտպանության իրավունք Է ձեռք բերում միայն այն դեպքում, երբ տարածված տեղեկությունները մտացածին են, հաղորդվող փաստերն իրականում տեղի չեն ունեցել կամ դրանց նկարագրությունը խեղաթյուրված է կամ փաստերին տրվում է աղճատված գնահատական, տարածվում է հերյուրանք և այլն:
Անդրադառնալով կոնկրետ արտահայտության` զրպարտություն գնահատելու չափանիշներին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ`
1. անձի վերաբերյալ պետք է ներկայացված լինեն փաստացի տվյալներ, այսինքն` ներկայացվածն իր մեջ պետք է պարունակի կոնկրետ, հստակ տեղեկություններ որոշակի գործողության կամ անգործության վերաբերյալ, այն չպետք է լինի վերացական,
2. անձի վերաբերյալ փաստացի տվյալները պետք է ներկայացված լինեն հրապարակային,
3. ներկայացված փաստացի տվյալները պետք է չհամապատասխանեն իրականությանը, այսինքն` պետք է լինեն սուտ, անհիմն, ոչ հավաստի,
4. ներկայացված փաստացի տվյալներն իրականում պետք է արատավորեն անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը:
Որպեսզի միջամտությունը խոսքի և կարծիքի ազատ արտահայտման իրավունքին լինի համաչափ օրինական նպատակներին` այլ մարդկանց հեղինակության պաշտպանությանը, անհրաժեշտ է օբյեկտիվ կապի առկայություն գնահատող դատողությունների և այն անձի միջև, ով դիմել է դատարան: Հրապարակումների զրպարտչական բնույթի մասին միայն ենթադրելը և կասկածելը բավարար չէ հաստատելու այն հանգամանքը, որ որևիցե կոնկրետ անձի հասցվել է վնաս: Գործի փաստական հանգամանքներում պետք է լինի այնպիսի հանգամանք, որ սովորական ընթերցողն էլ զգա, որ տվյալ հայտարարությունն իրականում հասցեագրված է անմիջականորեն դիմումատուին, կամ էլ, որ հենց ինքն է հանդիսացել քննադատության թիրախ (տե´ս Դյուլդին և Կիսլովը ընդդեմ Ռուսաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 31.10.2007 թվականի վճիռը, կետ 44):
Վերը նշված չափանիշների առկայության կամ բացակայության հանգամանքի բացահայտումը կարևոր է դատարանների կողմից արդարադատություն իրականացնելիս, այդ թվում` ներկայացված փաստացի տվյալները, որպես զրպարտություն գնահատելիս:
Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ օրենսդիրն ամրագրել է պայմաններ, երբ փաստացի տվյալները հրապարակային ներկայացնելը չի համարվում զրպարտություն: Նշված պայմաններն ամրագրված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 5-րդ կետում: Ըստ նշված կետի` նույն հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված փաստացի տվյալները հրապարակային ներկայացնելը չի համարվում զրպարտություն, եթե`
1) դրանք տեղ են գտել մինչդատական կամ դատական վարույթի ընթացքում վարույթի մասնակցի կողմից քննվող գործի հանգամանքների վերաբերյալ կատարված արտահայտությունում կամ ներկայացրած ապացույցներում.
2) դա տվյալ իրավիճակում և իր բովանդակությամբ պայմանավորված է գերակա հանրային շահով, և եթե փաստացի տվյալները հրապարակայնորեն ներկայացրած անձն ապացուցի, որ ողջամտության սահմաններում ձեռնարկել է միջոցներ` պարզելու դրանց ճշմարտությունը և հիմնավորվածությունը, ինչպես նաև հավասարակշռված և բարեխղճորեն է ներկայացրել այդ տվյալները.
3) այն բխում է զրպարտության ենթարկված անձի կամ նրա ներկայացուցչի հրապարակային ելույթից կամ պատասխանից կամ նրանցից ելնող փաստաթղթից:
Վերոնշյալ դրույթի վերլուծությունից հետևում է, որ անկախ նրանից` անձը հրապարակել է մեկ այլ անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը արատավորող և իրականությանը չհամապատասխանող տվյալներ, վերջիններիս ներկայացումը չի համարվի զրպարտություն, եթե դրանք`
1. Վերաբերում են դատական կամ մինչդատական վարույթում գտնվող գործի հանգամանքներին կամ տեղ են գտել ապացույցներում: Նշված դրույթում ամրագրված <<մինչդատական>> և <<դատական վարույթ>> տերմինները հավասարապես պետք է վերաբերեն ինչպես քաղաքացիական և վարչական դատավարության (դատական վարույթներ), այնպես էլ քրեական դատավարության կարգով քննվող գործերին (մինչդատական և դատական վարույթներ):
2. Պայմանավորված են գերակա հանրային շահով: Ի տարբերություն վիրավորանքի, երբ տեղեկատվության` գերակա հանրային շահով պայմանավորված լինելու հանգամանքի առկայությունը բացառում է տվյալ տեղեկատվությունը վիրավորանք համարելը, զրպարտության դեպքում անհրաժեշտ է լրացուցիչ փաստական կազմի առկայություն: Մասնավորապես` փաստացի տվյալներ հրապարակած անձը պետք է ապացուցի, որ մինչ հրապարակելը ձեռնարկել է այնպիսի միջոցներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռել վերջինիս հանգելու հետևության այն մասին, որ փաստացի այդ տվյալները պայմանավորված են հանրային գերակա շահով և կարող էին համապատասխանել իրականությանը: Բացի այդ, հրապարակող անձը պետք է նշված տվյալները բացահայտի բարեխիղճ և հավասարակշռված: Այս դեպքում բարեխղճությունը ենթադրում է տեղեկատվության (փաստացի տվյալի (տվյալների)) ամբողջական, առանց էական նշանակություն ունեցող փաստերի փոփոխման շարադրանք: Ինչ վերաբերում է <<հավասարակշռված>> եզրույթին, ապա ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել արձանագրել, որ հավասարակշռվածություն պետք է լինի ներկայացվող փաստացի տվյալների և գերակա հանրային շահի հարաբերակցության առումով: Փաստացի տվյալների հրապարակումը, պայմանավորված լինելով գերակա հանրային շահով, չպետք է պարունակի զրպարտող այլ տեղեկություններ, որոնք չեն առնչվում տվյալ խնդրին:
3. Զրպարտությունը վերոնշյալ դրույթի ուժով բացակայում է նաև այն դեպքում, երբ հրապարակային տեղեկություններ տարածող անձը նշված տեղեկությունները տարածում է` հիմք ընդունելով զրպարտության ենթարկվողի կամ նրա ներկայացուցչի հրապարակային ելույթում կամ պատասխանում կամ նրանցից ելնող փաստաթղթում արված եզրահանգումները կամ փաստերը:
Տեղեկատվության տարածումը այս դեպքում ևս ենթադրում է հրապարակային ելույթում կամ պատասխանում կամ փաստաթղթում տեղ գտած եզրահանգումների կամ փաստերի բարեխիղճ շարադրանք: Ելույթ պետք է դիտարկել անձի կողմից հնչեցրած բանավոր խոսքը, որը նպատակ ունի որոշակի տեղեկատվություն հասու դարձնել անորոշ թվով անձանց և արվում է որոշակի ձևաչափին համապատասխան կազմակերպված միջոցառումների ժամանակ (օրինակ` կոնֆերանսներ, համաժողովներ, հավաքներ, հանրահավաքներ և այլն ):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ սույն հոդվածի իմաստով <<փաստաթուղթ>> տերմինի մեկնաբանությունն անհրաժեշտ է կատարել` հաշվի առնելով նաև երկրում գործող փաստաթղթաշրջանառության էլեկտրոնային կարգավորումը: Ուստի <<փաստաթուղթ>> տերմինը սույն հոդվածի իմաստով չպետք է նույնացվի բացառապես թղթային կրիչի օգտագործմամբ կազմված գրավոր արտահայտված տեղեկության հետ: Դրանում կարող են ներառվել կրիչի ցանկացած տեսակի (էլեկտրոնային (ֆաքս, լուսապատճեն և այլն), նյութական այլ կրիչներ) օգտագործմամբ կատարված գրառումները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոնշյալ եզրահանգումը պայմանավորված է եղել այն հանգամանքով, որ <<փաստաթուղթ>> տերմինի նեղ մեկնաբանումն անհարկի սահմանափակում է և չի ներառում դեպքերի այն շրջանակը, որոնց պարագայում փաստաթղթերը կազմվում և տարածվում են էլեկտրոնային միջոցների օգտագործմամբ:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` նույն օրենսգրքի իմաստով զրպարտությունը անձի վերաբերյալ այնպիսի փաստացի տվյալներ (statement of fact) հրապարակային ներկայացնելն է, որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը և արատավորում են նրա պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ արատավորող կարող են լինել այնպիսի տվյալները, որոնք բովանդակում են ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից գործող օրենսդրության պահանջների խախտման, անարդարացի վարքագծի դրսևորման, անձնական, հասարակական կամ քաղաքական կյանքում էթիկայի պահանջներին հակասող վարքագծի դրսևորման, տնտեսական կամ ձեռնարկատիրական գործունեության ժամանակ անբարեխղճության, գործարար շրջանառության սովորույթների խախտման և այլ տեղեկություններ, որոնք չեն հիմնավորվում վերաբերելի և թույլատրելի ապացույցներով (իրական չեն), նվաստացնում, նսեմացնում են անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը (տե´ս, ըստ հայցի Թաթուլ Մանասերյանի ընդդեմ <<Սկիզբ Մեդիա Կենտրոն>> ՍՊԸ-ի` զրպարտությունը հերքելու և փոխհատուցում վճարելու պահանջների մասին թիվ ԵԿԴ/2293/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.04.2012 թվականի որոշումը):
Անձն ազատվում է վիրավորանքի կամ զրպարտության համար պատասխանատվությունից, եթե իր արտահայտած կամ ներկայացրած փաստացի տվյալները լրատվական գործակալության տարածած տեղեկատվության, ինչպես նաև այլ անձի հրապարակային ելույթի, պաշտոնական փաստաթղթերի, լրատվության այլ միջոցի կամ հեղինակային որևէ ստեղծագործության բովանդակած տեղեկատվության բառացի կամ բարեխիղճ վերարտադրությունն են, և դա տարածելիս հղում է կատարվել տեղեկատվության աղբյուրին (հեղինակին): Եթե վիրավորելիս կամ զրպարտելիս հղում չի կատարվել տեղեկատվության աղբյուրին (հեղինակին), կամ տեղեկատվության աղբյուրը (հեղինակը) հայտնի չէ, ապա փոխհատուցման պարտավորությունը կրում է վիրավորանքը կամ զրպարտությունը հրապարակային ներկայացնողը:
Տվյալ դեպքում էական հանգամանք է Նազելի Վարդանյանի կողմից 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում հնչած հրապարակային խոսքի համար հիմք հանդիսացած <<փաստերի>> պարզումը:
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապացույց է այն փաստական տվյալը, որի հետազոտման և գնահատման հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված, ինչպես նաև գործի կամ հարցի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը:
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փաստերը, որոնք, օրենքի կամ նորմատիվ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով։
Նազելի Վարդանյանը գործի քննության ընթացքում թեև Դատարանին հայտնեց, որ գործի մասին տեղեկացված չի եղել, սակայն Ընկերության ներկայացուցչի կողմից ներկայացված <<ՍՊՈՒՏՆԻԿ>> լրատվամիջոցին տրված հարցազրույցի տեսանյութից պարզվեց, որ իրականաում տեղեկացված եղել է առնվազն 2019 թվականի ապրիլի 3-ին և դրանից հետո չի իրացրել իր դատավարական իրավունքները:
Գործի համար էական նշանանակություն ունի հանգամանքը, թե ինչ ստույգ փաստերի հիման վրա է Նազելի Վարդանյանը ներկայացրել հրապարակային խոսքը: Արդյոք այն կարող է համարվել Նազելի Վարդանյանի գնահատողական դատողություններ, թե ոչ: Նազելի Վարդանյանի կողմից դատավարությանը չմասնակցելու բացասական հետևանքները կրում է նա։
Դատարանի կողմից հրապարակային խոսքի առանձին գնահատման առարկա է այն, որ կատարվել է մի ժամանակահատվածում, երբ հասարակությունը առավել զգայուն էր Ընկերության աշխատանքի վերաբերյալ հնչող գնահատականների հանդեպ: Հասարակությունում առկա բացասական տրամադրությունները զրկել էին լսարանին ներկայացված փաստերը օբյեկտիվ ընկալելու հնարավորությունից: Խոսքի բարեխղճության գնահատման համար կարևոր է, թե ինչ լսարանի է ուղղված, այդ լսարանը արդյոք պատրաստ է օբյեկտիվ, ոչ միակողմանի ընկալման: Բնապահպանի կողմից հանրությանը ներկայացված տեղեկատվությունը լսարանի համար ավելի արժանահավատ է, քան այլ ֆիզիկական անձի կողմից ներկայացված տեղեկատվությունը, հետևաբար խոսքի հավասարակշված լինելը էական հանգամանք է Դատարանի կողմից հրապարակային արտահայտություններում տեղ գտած տեղեկատվության գնահատման համար:
Խոսքի բարեխղճության և հավասարակշռության տեսանկյունից առավել կարևոր է այն հանգամանքը, որ հրապարակային խոսքում կասկածներ է հայտնում Ընկերության գործունության իրավաչափության վերաբերյալ և հիշատակվում է Կաշառք արտահայտությունը, որը բացի այն որ ունի հասարակությունում բացասական ընկալում, այլև այն կարող է հանցակազմ պարունակել:
Վերոնշյալ հանգամանքներով պայմանավորված դատարանը արձանագրում է, որ ներկայացված տվյալները հանրային գերակա շահով չէին կարող պայմանավորված լինել, քանի որ հրապարակող անձը տվյալները պետք է ներկայացներ բարեխիղճ և հավասարակշռված: Փաստացի տվյալները պետք է լինեն ստույգ կոնկրետ փաստերի վրա հիմնված: Իսկ բնապահպան փորձագետի դեպքում պատասխանատվության աստիճանը առավել մեծ է, քանի որ հրապարակային խոսքը պետք է լինի լրացուցիչ ստուգված, հիմնավոր, փաստարկված, հավասարակշիռ, բարեխիղճ և զուսպ:
Տվյալ դեպքում Դատարանը գործում առկա ապացույցները վերաբերելիության և թույլատրելիության համակցության մեջ գնահատելով գտնում է, որ Նազելի Վարդանյանը 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում ներկայացրած փաստացի տվյալները «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… » չունեն փաստական հիմք և զրպարտում են Ընկերությանը:

Անդրադառնալով զրպարտության դեպքում նյութական պատասխանատվության հարցին, Դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել հետևյալը՝
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 8-րդ կետի համաձայն`
զրպարտության դեպքում անձը կարող է դատական կարգով պահանջել հետևյալ միջոցներից մեկը կամ մի քանիսը`
1) եթե զրպարտությունը տեղ է գտել լրատվական գործունեություն իրականացնողի տարածած տեղեկատվության մեջ, ապա լրատվության այդ միջոցով հրապարակայնորեն հերքել զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները և (կամ) հրապարակել դրանց վերաբերյալ իր պատասխանը: Հերքման ձևը և պատասխանը հաստատում է դատարանը` ղեկավարվելով <<Զանգվածային լրատվության մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքով.
2) սահմանված նվազագույն աշխատավարձի մինչև 2000-ապատիկի չափով փոխհատուցում վճարել:
Նույն հոդվածի 11-րդ կետի համաձայն` նույն հոդվածի 7-րդ և 8-րդ կետերով սահմանված փոխհատուցման չափը սահմանելիս դատարանը հաշվի է առնում կոնկրետ գործի առանձնահատկությունները, ներառյալ`
1) վիրավորանքի կամ զրպարտության եղանակը և տարածման շրջանակը.
2) վիրավորողի կամ զրպարտողի գույքային դրությունը:
Նույն հոդվածի 7-րդ և 8-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում փոխհատուցման չափը սահմանելիս դատարանը չպետք է հաշվի առնի վիրավորանքի կամ զրպարտության հետևանքով պատճառված գույքային վնասը:
Բարոյական վնասի փոխհատուցման վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերը նշված որոշմամբ նշել է, որ դատարանները քննարկվող հարցի վերաբերյալ գործեր քննելիս նախ պետք է ջանքեր գործադրեն գործը հաշտությամբ լուծելու ուղղությամբ, այնուհետև գործում առկա բոլոր ապացույցների գնահատմամբ անհրաժեշտ է պարզել` արդյո՞ք հնարավոր չէ վերականգնել անձի պատվին, արժանապատվությանը և գործարար համբավին պատճառված վնասը ոչ նյութական փոխհատուցում նշանակելու միջոցով, քանի որ օրենսդիրը մինչև նյութական փոխհատուցում սահմանելը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածով սահմանել է նաև պատճառված վնասի վերականգնման այլ միջոցների ընտրության և կիրառման հնարավորություն:
Ուստի զրպարտության վերաբերյալ գործերի քննության ժամանակ, նախ և առաջ քննարկման է ենթակա այն հարցը, թե պատվի և արժանապատվության վերականգնմանը հնարավոր չէ արդյոք հասնել այլ միջոցներով, թե նյութական փոխհատուցում տրամադրելը միակ միջոցն է: Հաշվի առնելով, որ հայցվոր կողմը օրենքով նախատեսված ոչ նյութական հատուցման (հերքում հրապարակելու) պահանջից բացի ներկայացրել է նաև դրամական <<փոխհատուցման>> պահանջ, ապա վերջինս պետք է ապացուցի նաև, թե ինչու առաջին միջոցը բավարար չէ պատճառված վնասը փոխհատուցելու համար: Ուշագրավ է ՀՀ սահմանադրական դատարանի մոտեցումը. <<…արատավորող արտահայտությունների (գործողությունների) արդյունքում պատճառված վնասի դիմաց որպես առաջնահերթություն անհրաժեշտ է կիրառել ոչ նյութական փոխհատուցման ձևերը։ Նյութական փոխհատուցումը պետք է սահմանափակվի զրպարտության ենթարկված անձի պատվին, արժանապատվությանը կամ գործարար համբավին հասցված անմիջական վնասը հատուցելով, և նշանակվի միայն այն դեպքերում, երբ ոչ նյութական հատուցումը բավարար չէ պատճառված վնասը փոխհատուցելու համար>> (տես թիվ ՍԴՈ-997 որոշումը):
ՀՀ սահմանադրական դատարանը վերը վկայակոչված թիվ ՍԴՈ-997 որոշմամբ արձանագրել է` մի կողմից, մարդու պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավն արատավորելու դիմաց փոխհատուցումն իրավակիրառական պրակտիկայում չպետք է շփոթել գույքային վնասի հետ, մյուս կողմից` այդ փոխհատուցումը չպետք է դիտել որպես տույժի կամ տուգանքի ձևով սահմանվող պատիժ: Հակառակ պարագայում, ինչպես նշվեց, կիմաստազրկվի զրպարտության ապաքրեականացման ամբողջ գաղափարը:
Ավելին, օրենսդիրը իրավակիրառողից պահանջում է նաև փոխհատուցման չափը սահմանելիս հաշվի առնել վիրավորանքի կամ զրպարտության եղանակը և տարածման շրջանակը, ինչպես նաև վիրավորողի կամ զրպարտողի գույքային դրությունը: Սահմանադրական դատարանը արձանագրել է, որ գույքային դրությունը հաշվի առնելու պահանջը, մասնավորապես, ենթադրում է.
- հաշվի առնել պատասխանողի եկամուտների չափը,
- թույլ չտալ պատասխանողի համար անհամաչափ ծանր նյութական բեռ, որը բացասական վճռորոշ ֆինանսական ազդեցություն կունենա վերջինիս գործունեության համար:
Այդ նպատակով է, որ օրենսդրի կողմից ոչ թե փոխհատուցման որևէ որոշակի չափ է սահմանվել, այլ նախատեսվել է մինչև որոշակի մեծություն, որպեսզի գործի հանգամանքներից ելնելով դատարանը կոնկրետացնի փոխհատուցում կիրառելու ենթակա չափը:
Միաժամանակ, ՀՀ Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-րդ հոդվածի 11-րդ մասի դրույթների կիրառման խնդրում գործը քննող դատարանի հայեցողության շրջանակները բացարձակ չեն և սահմանափակված են հետևյալ նախապայմաններով.
- եթե անձը զրպարտվել կամ նրան վիրավորանք է հասցվել զանգվածային լրատվության միջոցի օգտագործմամբ, ապա խնդրի իրավական լուծումը պետք է երաշխավորվի խոսքի ազատության իրավունքի իրավաչափ իրացման սահմաններում,
- զրպարտության կամ վիրավորանքի համար սահմանված վնասի փոխհատուցումը պետք է լինի ողջամտորեն համաչափ՝ անձի պատվին, արժանապատվությանը կամ գործարար համբավին հասցված վնասի համեմատ,
- կոնկրետ վիրավորողի կամ զրպարտողի գույքային դրությունից ելնելով դատական կարգով նյութական փոխհատուցման չափի սահմանման դեպքում պետք է հաշվի առնվի այն հանգամանքը, որ իր մեծությամբ այն չհանգեցնի մեղավոր անձի սնանկության կամ էականորեն չխաթարի նրա բնականոն գործունեությունը:
Ողջամիտ չէ այնպիսի նյութական փոխհատուցում սահմանել, ինչը ոչ անհրաժեշտ, անհամաչափ կերպով կսահմանափակի խոսքի ազատության հիմնարար իրավունքը, քանզի մամուլի դերն ավելին է, քան զուտ փաստեր հաղորդելը. այն պարտավոր է մեկնաբանել փաստերն ու իրադարձությունները հասարակությանը տեղեկացնելու համար և նպաստել հասարակության համար կարևոր հարցերի շուրջ քննարկումներին, մամուլի ներկայացուցիչների` պատասխանողի դերում հանդես գալու հանգամանքը չի կարող դիտվել որպես գործոն` առավել խիստ պատասխանատվություն սահմանելու համար:
Նույն մոտեցումն է պաշտպանում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը` թիվ ԵԿԴ/2293/02/10 որոշմամբ արձանագրելով. <<Քննարկման առարկա հարցի շրջանակներում գործ ունենք մի կողմից տեղեկատվություն տարածելու և խոսքի ազատության, մյուս կողմից անձի` իր պատվի, արժանապատվության, գործարար համբավի նկատմամբ հարգանք պահանջելու Կոնվենցիայով և ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված և երաշխավորված իրավունքների հետ, անհրաժեշտ է համարում նշել, որ փոխհատուցման չափ սահմանելու յուրաքանչյուր դեպքում պետք է հաշվի առնվի վիրավորանք և զրպարտանք կատարած անձի ֆինանսական վիճակը և բացառվի փոխհատուցման այնպիսի չափերի և ձևերի սահմանումը, որոնք կարող են վճռորոշ նշանակություն ունենալ պատասխանող կողմի համար, առավել ևս, եթե պատասխանող կողմը զանգվածային լրատվության միջոց է` նրա հետագա գործունեությունը շարունակելու առումով>>: Ընդ որում, կիրառված սահմանափակումները պետք է համաչափ լինեն հետապնդվող իրավաչափ նպատակներին և անհրաժեշտ` ժողովրդավարական հասարակությունում: Ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտ միջոց համարվելու համար միջամտությունը պետք է <<բավականաչափ>> հիմնավորված լինի, ինչը պարզելու համար հարկավոր է հաշվի առնել տվյալ գործով հանրությանը հուզող յուրաքանչյուր հայեցակետ (տե´ս Սանդի Թայմսն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով Եվրոպական դատարանի 26.04.1979 թվականի վճիռը, կետ 65):
Հետապնդվող իրավաչափ նպատակներին միջամտության համաչափությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել նաև պատասխանատվության միջոցների բնույթն ու խստությունը (տե´ս Տամմերն ընդդեմ Էստոնիայի գործով Եվրոպական դատարանի 04.04.2001 թվականի վճիռը, կետ 69): Պատասխանատվության համար ընտրված միջոցի բնույթը և խստությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն, որ յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով դրանք պարզման ենթակա ինքնուրույն հարցեր են:
Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ բոլոր դեպքերում համաչափությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել կիրառված միջոցների պիտանիությունը: Սա ենթադրում է, որ պատասխանատվության միջոցների կիրառման լիազորություն ունեցող սուբյեկտը ընտրում է հնարավոր միջոցներից պիտանին: Պիտանի միջոցների մեկից ավելիի առկայության դեպքում պետք է ընտրվի այն միջոցը, որն անհրաժեշտ է նպատակին հասնելու համար, իսկ պիտանի և անհրաժեշտ միջոցներից միայն նա, որը հնարավորություն է տալիս առավել նվազ ձևով միջամտելով կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունքին ապահովել այլ անձի պատվի, արժանապատվության և գործարար համբավի պաշտպանությունը:
Այդ կապակցությամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է վիրավորանքի և զրպարտության համար սահմանվող փոխհատուցման ողջամտության հարցին` նշելով, որ այն պետք է համաչափ լինի անձի պատվին, արժանապատվությանը կամ գործարար համբավին պատճառված վնասին, և միաժամանակ, անհարկի ֆինանսական պարտավորություններ չառաջացնի պատասխանողի համար: Վճռաբեկ դատարանը կարևորել է այն, որ նյութական փոխհատուցում նշանակելու դեպքում անհրաժեշտ է, որ դատարանները մեծ ուշադրություն դարձնեն փոխհատուցվող գումարի չափի սահմանմանը, պատասխանողներից պահանջեն նրանց եկամուտների վերաբերյալ պետական իրավասու մարմիններին ներկայացված ֆինանսական և այլ փաստաթղթեր …, հակառակ դեպքում մեծ չափով փոխհատուցումները կարող են ծանր հետևանքներ ունենալ վերջիններիս բնականոն գործունեությունը շարունակելու առումով: Ընդ որում, այս հարցի քննարկման ժամանակ դատարանները պետք է ուշադրություն դարձնեն հայցվոր կողմի` նյութական փոխհատուցման պահանջի վերաբերյալ պատասխանող կողմի ներկայացրած փաստարկներին, որոնք, ըստ էության, պետք է պարունակեն նաև տեղեկություններ իրենց բնականոն գործունեության նկատմամբ պահանջվող փոխհատուցման չափի ֆինանսական ազդեցության վերաբերյալ:
Նշված հիմնավորումներից ելնելով` փաստենք, որ Նազելի Վարդանյանը Ընկերությանը վերագրել է այնպիսի գործողություններ, որոնք հակաօրինական են, ունեն հասարակական մեծ հնչեղություն և հասարակության կողմից ընկալվում են բացասական: Նազելի Վարդանյանի խոսքը կրել է ոչ հավաստի զրպարտող բնույթ, ինչը էական վնաս է հասցրել հայցվոր <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության գործարար համբավին, ուստի դատարանը նմանատիպ իրավիճակներում իրավաչափ է համարում նաև սահմանել դրամային հատուցում:
Դատարանն արձանագրում է, որ պատասխանողը հանդիսանում է ֆիզիկական անձ, դատարանի համար որոշակի չէ նրա գույքային դրությունը և պետք է սահմանել դրամային փոխհատուցման այնպիսի չափ, որը նրա գործունեության վրա որևէ կերպ ազդեցություն չկարողանա ունենալ:
Հետևաբար` հայցվորի պահանջը, որպես ոչ նյութական վնասի հատուցում 1.000.000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու մասին ողջամիտ չի կարող համարվել: Դատարանը, ղեկավարվելով վերոնշյալ հիմնավորումներով, փոխհատուցման ողջամիտ չափ է համարում 100.000 ՀՀ դրամը:

8. Դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` Դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
Վերոնշյալ հոդվածից հետևում է, որ օրենսդիրը դատական ծախսերի բաշխման հիմքում դրել է համամասնության սկզբունքը, որը պետք է համապատասխանի բավարարված հայցապահանջին:
Սույն գործով դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքի գումարից:
Սույն գործով, նկատի ունենալով, որ հայցը բավարարվում է, հայցվորը նախապես վճարել է 24.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումարը, Դատարանը գտնում է, որ Նազելի Զավենի Վարդանյանից հօգուտ <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության պետք է բռնագանձել 2.000 (երկու հազար) ՀՀ դրամ, որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար, մնացած 22.000 (քսաներկու հազար) ՀՀ դրամի մասով պետական տուրքի հարցը համարել լուծված:
Ելնելով վերոգրյալներից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ, 109-րդ, 189-րդ, 191-192-րդ, 198-րդ և 362-րդ հոդվածներով, դատարանը


ՎՃՌԵՑ

1. <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության հայցն ընդդեմ Նազելի Զավենի Վարդանյանի` զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները հրապարակայնորեն հերքել պարտավորեցնելու և գումար բռնագանձելու պահանջների մասին, բավարարել մասնակի.
Նազելի Զավենի Վարդանյանին պարտավորեցնել 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին տեղի ունեցած, ՀՀ Վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամներ քննարկման ընթացքում ներկայացված զրպարտություն համարվող փաստացի տվյալները՝ «Ինչու Ջերմուկ հիմնադրամին գումար է փոխանցում 80 մլն, երբ որ Ջերմուկը ազդակիր համայնք չէ.., ի՞նչ է դա նշանակում.. դա կաշառքի մի ձևա, ուրիշ տարբերակ չկա… » հերքել հետևյալ կերպ.
վճիռն օրինական ուժի ստանալուց հետո հինգ օրվա ընթացքում առնվազն հազար տպաքանակ ունեցող որևէ թերթում (նյութը տեղադրել նաև թերթին պատկանող կայքում, եթե առկա է) հրապարակել հերքում, այն մասին, որ 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին տեղի ունեցած, ՀՀ Վարչապետի 20.07.2018 թվականի թիվ 986-Ա որոշման հիման վրա ստեղծված Հայաստանի Հանրապետությունում միջազգային չափանիշներին համապատասխանող՝ հաշվետու հանքաարդյունաբերության քաղաքականության ներդրմանն ու իրագործմանն աջակցող աշխատանքային խմբի անդամների քննարկման ընթացքում ներկայացված տեղեկատվությունը իրականությանը չի համապատասխանում և զրպարտություն է:
2. Նազելի Զավենի Վարդանյանից հօգուտ <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության բռնագանձել 100.000 (մեկ հարյուր հազար) ՀՀ դրամ, որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում:
3. Հայցը` մնացած` 900.000 (ինը հարյուր հազար) ՀՀ դրամ, որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում բռնագանձելու պահանջի մասով, մերժել:
4. Նազելի Զավենի Վարդանյանից հօգուտ <<Լիդիան Արմենիա>> ՓԲ ընկերության բռնագանձել 2.000 (երկու հազար) ՀՀ դրամ, որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար: Պետական տուրքի հարցը մնացած նախապես վճարված 22.000 (քսաներկու հազար) ՀՀ դրամի մասով համարել լուծված։
Վճիռը կամովին չկատարելու դեպքում այն կկատարվի դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության միջոցով` պարտապանի հաշվին:
Վճիռն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից մեկ ամիս հետո և կարող է բողոքարկվել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան` վճռի հրապարակման պահից մեկամսյա ժամկետում:


ԴԱՏԱՎՈՐ Ս. ԵՐԻՑՅԱՆ