ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ԲՈՂՈՔԸ ԲԱՎԱՐԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հայաստանի Հանրապետության Գործ թիվ ՎԴ/9570/05/19
վարչական դատարանի որոշում
Նախագահող դատավոր` Էդվարդ Նահապետյան,
դատավորներ` Ռաֆիկ Խանդանյան,
Արթուր Ծատուրյան,
Գրիգոր Առաքելյան,
Արգիշտի Ղազարյան,

17 հունվարի 2020 թվական ք. Երևան

Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ վարչական դատարանը
(այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող դատավոր Աշոտ Սարգսյան,
դատավոր Արա Բաբայան,
դատավոր Արման Թովմասյան,
դատավոր Արթուր Պողոսյան,
դատավոր Քրիստինե Մկոյան,

քննելով թիվ ՎԴ/9570/05/19 գործով ՀՀ վարչական դատարանի 21.11.2019 թվականի »Դիմումը վերադարձնելու մասին« որոշման դեմ ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետի կողմից բերված վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցը,
Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Հայաստանի Հանրապետության Վայոց Ձորի մարզպետարանը 14.11.2019թ-ին դիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան (այսուհետ` Դատարան) ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության Վայոց Ձորի մարզի Ջերմուկ համայնքի ավագանու` »Ջերմուկ համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« ՀՀ Վայոց Ձորի մարզի Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018 թվականի թիվ 88 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին:
Դատարանը (նախագահող դատավոր` Էդվարդ Նահապետյան, դատավորներ` Արթուր Ծատուրյան, Գրիգոր Առաքելյան, Արգիշտի Ղազարյան) 21.11.2019թ-ի որոշմամբ դիմումը վերադարձրել է, իսկ դատական կազմում ընդգրկված դատավոր Ռաֆիկ Խանդանյանը հայտնել է հատուկ կարծիք:
»Դիմումը վերադարձնելու մասին« որոշման դեմ ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետը ներկայացրել է վերաքննիչ բողոք:
Վերաքննիչ դատարանի 20.12.2019թ-ի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքն ընդունվել է վարույթ:
Վերաքննիչ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վերաքննիչ բողոքի հիմքերը,փաստարկները և պահանջը.
Սույն վերաքննիչ բողոքը քննվում է հետևյալ պահանջի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի, »Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին« եվրոպական կոնվենցիայի (փոփոխված 11-րդ արձանագրությամբ) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.06.2011թ-ի թիվ ՎԴ3/0339/05/10 և 25.06.2018թ.-ի թիվ ՎԴ/3377/02/14 նախադեպային որոշման, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 191-րդ և 192-րդ հոդվածների, 193-րդ հոդվածի 5-րդ կետի, նույն օրենսգրքի 150-րդ հոդվածի, 151-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի, 152-րդ հոդվածի 1-ին մասի, »Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին« ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի, »Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին« ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 5-րդ կետերի վկայակոչմամբ բողոքաբերը նշել է, որ մարզպետարանի կողմից ներկայացված հայցադիմումում առկա չէ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ և 79-րդ հոդվածներով սահմանված հայցադիմումը վերադարձնելու հիմքերից որևէ մեկը:
Բողոքաբերի պնդմամբ Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. »Ջերմուկ համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« թիվ 88 որոշումն ուղղված է անորոշ թվով անձանց, դրանում անհատապես անձ կամ անձինք նշված չեն: Որոշմամբ հավանություն է տրվել մետաղական հանքարդյունաբերությամբ զբաղվելու արգելքին, որը վերաբերվում է ցանկացած անձի ինչպես համայնքի, մարզի կամ այլ վայրի բնակչի, ով կցանկանա զբաղվել մետաղական հանքարդյունաբերությամբ: Որոշումը պարունակում է հստակ վարքագծի կանոն՝ արգելք, որը վերաբերվում է անորոշ թվով անձանց և Դատարանի սխալ է մեկնաբանել այն դրույթը, որ վիճարկվող իրավական ակտի կարգադրագիրն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը անհատականացված է և չի պարունակում վարքագծի կանոն:
Ըստ բողոքաբերի` Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշումը նորմատիվ իրավական ակտ է և այն անվավեր ճանաչելու հայցը ենթակա է քննման հատուկ վարույթով` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված կարգով:
Դատարանը սխալ է մեկնաբանել »Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին« ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածը:
Միևնույն ժամանակ, արդեն իսկ Դատարանի վարույթում առկա է մարզի Գլաձոր համայնքի նույնաբովանդակ որոշումն անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ հայցադիմումը, որն ընդունվել է որպես հատուկ վարույթի գործով դիմում:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Դատավարության օրենսգրքի 130-134-րդ հոդվածներով, 145-րդ հոդվածի 2-րդ մասով՝ խնդրել է ամբողջությամբ վերացնել 21.11.2019թ. որոշումը և գործն ուղարկել Դատարան՝ ըստ էության քննության:

3. Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Քննելով վերաքննիչ բողոքը նշված պահանջի սահմաններում` Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ այն ենթակա է բավարարման` հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի »Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթ« վերտառությամբ 26-րդ գլխում ներառված 191-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը.
Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:
Նշված իրավանորմով ուղղակիորեն սահմանվում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի կանոններով կարող են վիճարկվել միայն նույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերը, ինչը նշանակում է, որ նշված գլխի կանոններով քննվում են միայն այնպիսի իրավական ակտերի իրավաչափության հետ կապված վեճերը, որոնք ունեն նորմատիվ բնույթ և դիմումը վարույթ ընդունելու նախապայմաններից մեկն այն է, որ բողոքարկման առաջադրված իրավական ակտն իր տեսակով պետք է լինի նորմատիվ:
Սույն գործով, ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետարանը 14.11.2019թ-ին Դատարան ներկայացրած դիմումով խնդրել է անվավեր ճանաչել »Ջերմուկ համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« ՀՀ Վայոց Ձորի մարզի Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ-ի թիվ 88 որոշումը: Նշված որոշմամբ հավանություն է տրվել Ջերմուկ համայնքի բնակիչների 05.12.2018թ.-ին համայնքի ավագանուն ներկայացված »Ջերմուկ համայնքը էկոտնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« կոլեկտիվ հանրագումարում նշված առաջարկությանը:
Անդրադառնալով նշված իրավական ակտի նորմատիվ լինելու հարցին` Դատարանն արձանագրել է, որ. »...այն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը անհատականացված է: ... Տվյալ իրավական ակտն ընդունվել է Ջերմուկ համայնքի որոշակի թվով բնակիչների կողմից ստորագրված հանրագրի արդյունքում, հետևաբար, իրավական ակտում պարունակվող կարգադրագիրը վերաբերում է հենց հանրագիրը ներկայացրած որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը հայտնի է: Այսինքն` իրավական ակտի կարգադրագիրը նաև ունի անձնավորված բնույթ: ... Իրավական ակտի մյուս հասցեատերը կարող է համարվել հենց Ջերմուկ համայնքը, քանի որ ... համայնքը հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու դեպքում իրավունք է ստանում միջոցներ ձեռնարկելու դրա կատարման ուղղությամբ:«:
Սույն գործով ներկայացված վերաքննիչ բողոքի քննության շրջանակներում Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ինչպիսի՞ իրավական ակտ է հանդիսանում սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող համայնքի ավագանու կողմից ընդունված իրավական ակտը:
ՀՀ Սահմանադրության 53-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունք: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
»Հանրագրերի մասին« ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հանրագիրը Սահմանադրության 53-րդ հոդվածի հիման վրա հանրային նշանակություն ունեցող հարցերով ներկայացվող գրություն կամ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության թերությունների մասին հաղորդում կամ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության բարելավման, տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորման կամ գործող իրավակարգավորումների կատարելագործման վերաբերյալ առաջարկությունն է:
Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` կոլեկտիվ հանրագիր է հանդիսանում այն հանրագիրը, որը ներկայացրել են երկու և ավելի անձինք միևնույն հարցով:
»Հանրագրերի մասին« ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք լիազորված են հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու դեպքում միջոցներ ձեռնարկելու դրա կատարման ուղղությամբ:
»Հանրագրերի մասին« ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` հանրագիրը ներկայացվում է այն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց, որոնց իրավասություններին վերաբերում են հանրագրով առաջադրված հարցերը:
Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ Սահմանադրությամբ՝ որպես հիմնարար իրավունք ամրագրվել է անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու յուրաքանչյուրի իրավունքը:
Հանրագրի (հանրային պետիցիայի) ինստիտուտի գործադրումը հանդիսանում է ժողովրդավարության առանձնահատուկ հատկանիշ, որի միջոցով երաշխավորվում է անհատի ինքնաարտահայտման և ինքնադրսևորման հնարավորությունը, արժևորվում է վերջինիս պահանջի իրացման հնարավորությունը:
»Հանրագրերի մասին« ՀՀ օրենքի կարգավորումներից հետևում է, որ հանրագիրը սահմանադրորեն ամրագրված դրույթի հիման վրա ներկայացվող գրություն, հաղորդում կամ առաջարկություն է, որի բովանդակությունը կարող է վերաբերել`
- հանրային նշանակություն ունեցող հարցերին,
- պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության թերություններին,
- պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության բարելավմանը վերաբերող հարցերի կարգավորմանը,
- տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորմանը,
- գործող իրավակարգավորումների կատարելագործմանը:
Հանրագրի ինստիտուտը կարևոր նշանակություն ունի պետության և անհատի միջև արդյունավետ հարաբերությունների հաստատման և ամրապնդման, հանրային նշանակության հարցերում և դրանց հետ կապված որոշումների ընդունման գործընթացում հասարակության մասնակցության խթանման, ներկայացուցչական ժողովրդավարության ամրապնդման տեսանկյունից: Այլ կերպ ասած, հանրագրի միջոցով պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք հաշվի են առնում հասարակության կարծիքը, միջոցներ են ձեռնարկում հասարակության անդամների կողմից բարձրացված հարցերի լուծման ուղղությամբ, միաժամանակ` ապահովելով հանրային նշանակություն ունեցող հիմնախնդիրների լուծման գործընթացներին հասարակության մասնակցությունը և ներգրավվածությունը:
Վերը նշվածի հաշվառմամբ՝ օրենսդիրը սահմանել է նաև կոլեկտիվ հանրագիր ներկայացնելու հնարավորություն, որը կարող է ներկայացվել երկու և ավելի անձանց կողմից` միևնույն հարցով: Ընդ որում, հանրագիրը ներկայացվում է այն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց, որոնց իրավասություններին վերաբերում են հանրագրով առաջադրված հարցերը, իսկ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք լիազորված են հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու դեպքում միջոցներ ձեռնարկել դրա կատարման ուղղությամբ: Այսինքն, հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու լիազորությունն իր մեջ ներառում է դրա կատարման ուղղությամբ համապատասխան միջոցների ձեռնարկում, ինչը նշանակում է, որ հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալը չի կարող կրել ֆորմալ բնույթ և մնալ անհետևանք, քանի որ առաջարկությանը հավանություն տալով՝ տվյալ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը համապատասխան միջոցներ է ձեռնարկում այն կատարելու ուղղությամբ, այսինքն՝ հանրագրում նշված առաջարկությանը տրված հավանությունը կարող է վերաբերել ոչ միայն դրան հավանություն տված համապատասխան պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնին և հանրագիր ներկայացրած անձանց, այլև՝ այլ անձանց:
Ընդ որում, վերը նշված օրենսդրական կարգավորումներից հետևում է, որ հանրագրի քննարկման արդյունքում համապատասխան պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք կարող են ընդունել տարբեր բնույթի իրավական ակտեր` անհատական, ներքին և նորմատիվ, այդ թվում նաև ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր: Նշված իրավական ակտերի բնույթը պայմանավորված է նաև հանրագրով ներկայացված պահանջի բնույթից, օրինակ, պաշտոնատար անձանց գործունեությանը վերաբերող հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել անհատական իրավական ակտեր, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թերություններին կամ բարելավմանը վերաբերող հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել ներքին իրավական ակտեր, հանրային նշանակություն ունեցող հարցերի, տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորման և գործող իրավակարգավորումների կատարելագործմանն ուղղված հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել նորմատիվ, այդ թվում նաև ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
Իրավական ակտերի հասկացությունը բացահայտված է »Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին« ՀՀ օրենքի կարգավորումներում, մասնավորապես` նույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված է հետևյալը.
1) նորմատիվ իրավական ակտը` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտն է, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
3) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը` Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտն է,
5) անհատական իրավական ակտը՝ նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան ընդունված գրավոր իրավական ակտ է, որը սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում է փաստական հետևանքներ և վերաբերում է միայն դրանում անհատապես նշված անձի կամ անձանց,
6) ներքին իրավական ակտը` նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան ընդունված իրավական ակտ է, որը սահմանում է վարքագծի կանոն այն անձանց խմբի համար, որոնք դա ընդունող մարմնի հետ աշխատանքային կամ վարչական հարաբերությունների մեջ են կամ օգտվում են դա ընդունող մարմնի ծառայություններից կամ աշխատանքներից:
Վերը նշված իրավակարգավորումներից հետևում է, որ նշված իրավական ակտերը, ի թիվս այլ հատկանիշների, միմյանցից տարբերվում են դրանցում սահմանվող վարքագծի կանոնների բնույթով և այն անձանց շրջանակով, որոնց վերաբերում են տվյալ իրավական ակտերով սահմանված վարքագծի կանոնները: Որպես կանոն վերը նշված հատկանիշների միջոցով էլ հենց որոշվում է տվյալ իրավական ակտերի բնույթը: Մասնավորապես`
- նորմատիվ իրավական ակտը ընդունվելով ինչպես Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կողմից, այնպես էլ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց կողմից, պետք է պարունակի վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
- ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը՝ որպես նորմատիվ իրավական ակտ, ընդունվելով միայն Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կողմից, Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով, նույնպես պետք է պարունակի վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
- անհատական իրավական ակտը, ընդունվելով նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան, վերաբերում է միայն դրանում անհատապես նշված անձին կամ անձանց և սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում փաստական հետևանքներ:
- ներքին իրավական ակտը, ընդունվելով նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան, սահմանում է վարքագծի կանոն այն անձանց խմբի համար, որոնք ընդունող մարմնի հետ աշխատանքային կամ վարչական հարաբերությունների մեջ են կամ օգտվում են ընդունող մարմնի ծառայություններից կամ աշխատանքներից:
Ինչ վերաբերում է վարչական ակտի բնորոշմանը և դրան ներկայացվող պահանջներին, ապա դրանք սահմանված են »Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին« ՀՀ օրենքի կարգավորումներում, մասնավորապես նույն օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:
Վերոգրյալ իրավանորմի բովանդակությունից հետևում է, որ վարչական ակտի ընդունումը պայմանավորված է հանրային իրավունքի բնագավառում որոշակի հասարակական հարաբերություններ կարգավորող իրավական նորմի առկայությամբ, որը հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտին (վարչական մարմնին) լիազորում է արձակել միակողմանի կարգադրություն` ուղղված կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը: Փաստորեն, վարչական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունն առաջանում է այն բոլոր դեպքերում, երբ հարկավոր է կարգավորել հանրային իրավունքի բնագավառում որևէ կոնկրետ հարց, որն առնչվում է վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց իրավունքներին և պարտականություններին:
Ընդ որում, օրենսդրի կողմից սահմանված վարչական ակտին բնորոշ որակական հատկանիշներից յուրաքանչյուրն անհրաժեշտ է, իսկ դրանց համակցությունը` բավարար, գրավոր փաստաթուղթը վարչական ակտ որակելու համար, այդ հատկանիշներից որևէ մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ (տե՛ս, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/3310/05/15 վարչական գործով 30.11.2018թ-ի որոշումը):
Ինչ վերաբերում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով վարչական ակտերը վիճարկելու հնարավորությանը, ապա նույն օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ` զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները):
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից հետևում է, որ վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել վերացնել իր իրավունքներին և օրինական շահերին միջամտող` վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Այսինքն, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց կողմից ընդունված որևէ գրավոր փաստաթուղթ կամ իրավական ակտ վարչադատավարական օրենսդրությամբ սահմանված վիճարկման հայցի շրջանակներում քննարկման առարկա դարձնելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի այդ գրավոր փաստաթուղթը կամ իրավական ակտը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում հանդիսանա վարչական ակտ, այդ թվում նաև՝ անհատական իրավական ակտ: Հակառակ դեպքում, կբացակայի օրենսդրությամբ սահմանված վիճարկման հայց հարուցելու իրավական նախադրյալը՝ համապատասխան վարչական ակտը:
Միաժամանակ, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:
ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
ՀՀ Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` տեղական ինքնակառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավունքն ու կարողությունն է` համայնքի բնակիչների շահերից ելնելով, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան, սեփական պատասխանատվությամբ լուծելու համայնքային նշանակության հանրային հարցերը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` տեղական ինքնակառավարումն իրականացվում է համայնքներում:
ՀՀ Սահմանադրության 181-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` տեղական ինքնակառավարման մարմիններն են համայնքի ավագանին և համայնքի ղեկավարը, իսկ 3-րդ մասի համաձայն` համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված կարգով ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, որոնք ենթակա են կատարման համայնքի տարածքում:
Վերոգրյալից հետևում է, որ համայնքի ավագանին, հանդիսանալով Սահմանադրությամբ նախատեսված տեղական ինքնակառավարման մարմին, համայնքներում տեղական ինքնակառավարում իրականացնելիս իրավասու է, ելնելով համայնքի բնակիչների շահերից, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան լուծել համայնքային նշանակության հանրային հարցեր և օրենքով սահմանված կարգով ընդունել ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, որպիսիք կարող են ընդունվել նաև հանրագրի քննարկման արդյունքում, հետևաբար նշված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը, հանդիսանալով նորմատիվ իրավական ակտի տեսակ, Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ, կարող են վիճարկվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի հատուկ վարույթի շրջանակներում:
Սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող` Վայոց Ձորի մարզի Ջերմուկ համայնքի ավագանու կողմից 18.12.2018թ. կայացված թիվ 88 որոշման բովանդակությունից հետևում է, որ ղեկավարվելով ՀՀ Սահմանադրության 184-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, »Տեղական ինքնակառավարման մասին« ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի և 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի 42-րդ կետով, »Հանրագրերի մասին« ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով, հիմք ընդունելով Ջերմուկ համայնքի ավելի քան երեք հազար բնակիչների կողմից ներկայացված հանրագիրը` ավագանին որոշել է. »Հավանություն տալ Ջերմուկ համայնքի բնակիչների 05.12.2018թ.-ին համայնքի ավագանուն ներկայացված »Ջերմուկ համայնքը էկոտնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« կոլեկտիվ հանրագումարում նշված առաջարկությանը:«:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումների հաշվառմամբ, անդրադառնալով սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշման բնույթին, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Ջերմուկ համայնքի ավագանու կողմից ընդունված 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշումը, չի կարող դիտարկվել որպես անհատական իրավական ակտ, քանի որ այն օժտված չէ անհատական իրավական ակտին բնորոշ բոլոր որակական հատկանիշներով, մասնավորապես՝ չունի հստակ որոշված հասցեատեր: Ավելին, տվյալ որոշման բովանդակության ուսումնասիրությունից հետևում է, որ այն վերաբերում է ոչ միայն համայնքին և այն ընդունելու համար կոլեկտիվ հանրագիրը ներկայացրած կոնկրետ անձանց, այլ՝ այն կարող է վերաբերել նաև դրանում անհատապես չնշված այլ անձի կամ անձանց խմբի:
Նման պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշումը` անհատական իրավական ակտի հատկանիշով օժտված չլինելու հետևանքով չի կարող դիտարկվել նաև որպես վարչական ակտ:
Հետևաբար, վարչական ակտին` այդ թվում անհատական իրավական ակտին առաջադրվող վերը նշված հատկանիշների բացակայության պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարում Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշման` վարչական ակտ հանդիսանալու վերաբերյալ Դատարանի եզրահանգումը, ուստի անհիմն է նաև Դատարանի մատնանշումն առ այն, որ տվյալ դեպքում պատշաճ հայցատեսակ է հանդիսանում վիճարկման հայցը, քանի որ բացակայում է վիճարկման հայց հարուցելու իրավական նախադրյալը` վարչական ակտը:
Ինչ վերաբերում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի հատուկ վարույթի շրջանակներում Ջերմուկ համայնքի ավագանու 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշումը վիճարկելու հնարավորությանը, ապա Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Սահմանադրությամբ նախատեսված տեղական ինքնակառավարման մարմնի` Ջերմուկ համայնքի ավագանու կողմից ընդունված 18.12.2018թ. թիվ 88 որոշումը, որով հավանություն է տրվել նույն համայնքի ավելի քան երեք հազար բնակիչների կողմից համայնքի ղեկավարին և ավագանուն ներկայացրած »Ջերմուկ համայնքը էկոտնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ« կոլեկտիվ հանրագրում նշված առաջարկությանը, անհրաժեշտ է դիտարկել որպես ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ, քանի որ տվյալ իրավական ակտն, ըստ էության, պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ ոչ միայն համայնքի և կոլեկտիվ հանրագիր ներկայացրած անձանց համար, այլև նշված վարքագծի կանոններն ազդեցություն ունեն կամ ունենալու են նաև այն անձանց վրա, ովքեր ծավալում են կամ ցանկություն կհայտնեն տվյալ համայնքում ծավալել մետաղական հանքարդյունաբերություն իրականացնելու գործունեություն, այսինքն` յուրաքանչյուր անձի կողմից տվյալ համայնքի տարածքում մետաղական հանքարդյունաբերություն իրականացնելու գործունեությունից բխող իրավահարաբերության մեջ մտնելու ցանկություն հայցելիս համայնքն առաջնորդվելու է վիճարկվող որոշմամբ սահմանված վարքագծի կանոններով:
Ամփոփելով վերոգրյալը` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ վիճարկվող որոշմամբ սահմանված են վարքագծի կանոններ, որոնք ազդում են կամ ազդելու են համայնքի և այլ անձանց միջև ծագած կամ հետագայում ծագող տվյալ իրավահարաբերությունների վրա, ինչով էլ պայմանավորված է վիճարկվող որոշման նորմատիվ բնույթ ունենալը:
Վերոգրյալ եզրահանգումների արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր է համարում վերաքննիչ բողոքով ներկայացված հիմնավորումները և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, սխալ է կիրառել նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը: Հետևաբար, հաշվի առնելով սույն որոշմամբ կատարված եզրահանգումները, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ նշված խախտումը հիմք է վերաքննիչ բողոքը բավարարելու և 21.11.2019թ-ի »Դիմումը վերադարձնելու մասին« որոշումը վերացնելու համար:

Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 2-րդ մասով և 146-րդ և 148-րդ հոդվածներով` Վերաքննիչ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

Թիվ ՎԴ/9570/05/19 գործով ՀՀ վարչական դատարանի 21.11.2019 թվականի »Դիմումը վերադարձնելու մասին« որոշման դեմ ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետի կողմից բերված վերաքննիչ բողոքը բավարարել` ՀՀ վարչական դատարանի 21.11.2019 թվականի »Դիմումը վերադարձնելու մասին« որոշումը վերացնել:

Սույն որոշումը կարող է բողոքարկվել վճռաբեկության կարգով` այն ստանալու պահից հնգօրյա ժամկետում:

ՆԱԽԱԳԱՀՈՂ ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ
Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ Ա. ԲԱԲԱՅԱՆ Ա. ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ





ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ
Ա. ՊՈՂՈՍՅԱՆ Ք. ՄԿՈՅԱՆ