ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ

Գործ թիվ ՎԴ/9439/05/19


Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ԲՈՂՈՔԸ ԲԱՎԱՐԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ


«08» հունվարի 2020թ. ք. Երևան

Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ վարչական դատարանը
(այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) հետևյալ կազմով.

նախագահող դատավոր Հովսեփ Բեդևյան,
դատավոր Արա Բաբայան,
դատավոր Քրիստինե Մկոյան,
դատավոր Արման Թովմասյան,
դատավոր Կարեն Ավետիսյան,


քննելով Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատարանի 18.11.2019 թվականի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» թիվ ՎԴ/9439/05/19 որոշման դեմ ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը,


Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետը 11.11.2019թ. դիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան ընդդեմ Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու՝ «Եղեգնաձոր համայնքը էկոտնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու՝ համայնքի բնակիչների կողմից ներկայացված առաջարկությանը հավանություն տալու մասին» Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին։
ՀՀ վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր Ա.Ղազարյան, դատավորներ` Ա.Ծատուրյան, Ա.Միրզոյան, Էդ.Նահապետյան, Ս.Հովակիմյան) 18.11.2019 թվականի որոշմամբ դիմումը վերադարձվել է։
Նշված որոշման դեմ Վայոց ձորի մարզպետի կողմից 25.11.2019 թվականին փոստային ծառայության միջոցով ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք, որը Վերաքննիչ դատարանում ստացվել է 27.11.2019 թվականին։
Գործը Վերաքննիչ դատարանում ստացվել է 05.12.2019 թվականին։
Վերաքննիչ բողոքի վարույթ ընդունելու հարցը լուծելու համար գործը հանձնվել է նախագահող դատավոր Հ.Բեդևյանին, դատավորներ՝ Ա. Բաբայանին, Ք.Մկոյանին, Ա.Թովմասյանին, Կ.Ավետիսյանին։
Վերաքննիչ դատարանի 10.12.2019 թվականի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքն ընդունվել է վարույթ։
23.12.2019 թվականին Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու մի քանի անդամների անունից փոստային ծառայության միջոցով ներկայացվել է վերաքննիչ բողոքի պատասխան։

2. Վերաքննիչ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի ղեկավարին և ավագանուն ավելի քան երկու հազար հինգ հարյուր բնակիչների կողմից ստորագրված հանրագիր է ներկայացվել, որը ավագանու 2019թ. մայիսի 23-ի թիվ 5 հերթական նիստում դրվել է քննարկման։
Արդյունքում՝ ավագանին թիվ 45 որոշմամբ ավագանու 11 (տասնմեկ) անդամների (3 (երեք) բացակա) 6 (վեց) կողմ, 1 (մեկ) դեմ և 1 (մեկ) ձեռնպահ ձայների մեծամասնությամբ որոշել է՝ «Տալ համաձայնություն համայնքի բնակիչների 2019թ. մայիսի 3-ին համայնքի ղեկավարին և և ավագանուն ներկայացրած «Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու վերաբերյալ» կոլեկտիվ հանրագրում նշված առաջարկությանը»։
Ավագանու որոշումը 30.05.2019թ. թիվ 305 գրությամբ նույն նիստի մյուս որոշումների հետ մուտք է եղել Մարզպետարան (մուտքի համար՝ Մ-3480)։ «Տեղական իքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ մարզպետի 14.06.2019թ. 01/13.1/3107-2019 ելից գրությամբ առաջարկվել է Եղեգնաձոր համայնքի ղեկավարին ողջամիտ ժամկետում հրավիրել ավագանու արտահերթ նիստ և անվավեր ճանաչել թիվ 45 որոշումը։ Սակայն Եղեգնաձոր համայնքի ղեկավարը 22.07.2019թ. թիվ 6, 01.08.2019թ. թիվ 7 և 06.09.2019թ. թիվ 8 հերթական և արտահերթ գումարված ավագանու նիստերի օրակարգում չի ներառել տվյալ հարցի քննարկումը։
Մարզպետարանի կողմից 2019թ. նոյեմբերի 8-ին Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. «Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու՝ համայնքի բնակիչների կողմից ներկայացված առաջարկությանը հավանություն տալու մասին» թիվ 45 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին հայցադիմում է ներկայացվել Դատարան, որը Դատարանը 2019թ. նոյեմբերի 18-ի թիվ ՎԴ/9439/05/19 որոշմամբ հետ է վերադարձրել հետևյալ պատճառաբանություններով.
Դատարանը գտել է, որ դիմումը ներկայացվել է հատուկ վարույթի կարգով՝ ՀՀ վարչական դատավարության (այսուհետ՝ Դատավարություն) օրենսգրքի 26-րդ գլխի կանոններով։ Դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը.
Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի՝ դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը»։
Դատարանը պատճառաբանել է, որ մեջբերված իրավանորմով կարող են վիճարկվել միայն նույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերը։ Այլ կերպ ասած՝ նշված գլխի կանոններով քննվում են միայն այնպիսի իրավական ակտերի իրավաչափության հետ կապված վեճերը, որոնք ունեն նորմատիվ բնույթ, հետևաբար, Դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի կանոններով ներկայացված դիմումը վարույթ ընդունելու նախապայմաններից մեկն այն է, որ բողոքարկման առաջադրված իրավական ակտն իր տեսակով պետք է լինի նորմատիվ։
Անդրադառնալով նշված իրավական ակտի նորմատիվ լինելու հարցին՝ Դատարանն արձանագրել է, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտը Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտն է, որը պարունակում է վարքագծի կանոններ թվով անորոշ թվով անձանց համար։
Տվյալ պարագայում Դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկվող իրավական ակտի կարգադրագիրն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը անհատականացված է։ Մասնավորապես, հայցադիմումում բերված փաստերի համաձայն, տվյալ իրավական ակտն ընդունվել է Եղեգնաձոր համայնքի որոշակի թվով բնակիչների կողմից ստորագրված հանրագրի արդյունքում, հետևաբար, իրավական ակտում պարունակվող կարգադրագիրը վերաբերվում է հենց հանրագիրը ներկայացրած որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը հայտնի է։ Այսինքն՝ իրավական ակտի կարգադրագիրն ունի նաև անձնավորված բնույթ։
Ամփոփելով՝ դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկվող իրավական ակտը նորմատիվ բնույթ չունի, քանի որ դրա կարգադրագիրն անհատականացված է, վերաբերվում է որոշակի թվով, ինքնությունը որոշված անձանց և համայնքին։ Այսինքն՝ տվյալ իրավական ակտը իրավական նորմ չի պարունակում, այն կարգադրագիր է պարունակում որոշակի թվով և ինքնությունը որոշված անձանց համար, հետևաբար, տվյալ իրավական ակտն օժտված է անհատական իրավական ակտի հատկանիշներով։
Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք։»։
Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ « 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք։»։
Համաձայն «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (փոփոխված 11-րդ արձանագրությամբ) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք...
Անդրադառնալով դատարանի մատչելիությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 27.06.2011թ. թիվ ՎԴ3/0339/05/10 նախադեպային որոշմամբ արձանագրել է, որ «Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու հետ կապված հարաբերությունների իրավակարգավորման ուսումնասիրությունը վկայում է, որ համաձայն այդ իրավակարգավորման հիմքում ընկած տրամաբանության՝ վերաքննիչ բողոքի թերությունները չեն կարող խոչընդոտել դրանց քննության ընդունման հարցի դրական լուծմանը և կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը։ Նշված տրամաբանությունն էլ իր հերթին բխում է դատարանի մատչելիությունն ապահովելու անհրաժեշտությունից (Նմանատիպ դիրքորոշումը տես նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանի 27.05.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-754 գործով որոշմամբ, կետ 6)։»։
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ դատարանի մատչելիության իրավունքն արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է։
Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 2018թ. հունիսի 25-ի քաղաքացիական գործ թիվ ԼԴ/3377/02/14 նախադեպային որոշմամբ արձանագրվել է, որ «ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 28.06.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1290 որոշմամբ արձանագրել է. «ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածներով (2015 թվականի խմբագրությամբ) նախատեսված՝ դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների և արդար դատաքննության իրավունքների արդյունավետ իրացումը, ի թիվս այլնի, կարող է ապահովվել այն դեպքերում, երբ առկա են բաց թողնված ժամկետի վերականգնման մասին միջնորդությունը վերադաս դատարանի կողմից պարտադիր քննության առարկա դարձնելու օրենսդրական երաշխիքներ։ ՀՀ Սահմանադրության 78-րդ հոդվածը (2015 թվականի խմբագրությամբ) սահմանում է. «Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար։ Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի և ազատության նշանակությանը»։ Սահմանադրության հիշատակված դրույթների համատեքստում վիճարկվող նորմի սահմանադրականությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու միջնորդություն չներկայացնելու հիմքով վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելուց հետո թույլ տրված խախտումը շտկելու հնարավորություն թույլ չտալու հանգամանքը։ Այդ իմաստով՝ Սահմանադրական դատարանը հիմնավոր է համարում դիմող և պատասխանող կողմերի մոտեցումն այն հարցում, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 213-րդ հոդվածի 3-րդ մասով ամրագրված իրավակարգավորումն անձանց համար ստեղծում է դատարանի մատչելիության իրավունքի պաշտպանության խոչընդոտներ և չի հետապնդում որևէ իրավաչափ որջամիտ նպատակ։»։
Դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «3. Դատարանը մատնանշում է հայցադիմումներում առկա ձևական սխալները, առաջարկում է ճշտել ոչ հստակ հայցային պահանջները, ոչ ճիշտ հայցատեսակները փոխարինել պատշաճ հայցատեսակներով, տարբերակել հիմնական և ածանցյալ պահանջները, համալրել ոչ բավարար փաստական տվյալները, ինչպես նաև պահանջում է, որ ներկայացվեն գործի փաստական հանգամանքները պարզելու և գնահատելու համար անհրաժեշտ բոլոր ապացույցները։»։
Դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «1. Դատավորը վերադարձնում է հայցադիմումը, եթե՝
1) չեն պահպանվել սույն օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի և 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ, 6-րդ և 7-րդ կետերով սահմանված՝ հայցադիմումին առաջադրվող պահանջները, ինչպես նաև սույն օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված պահանջը, եթե համապատասխան վիճարկվող ակտը կամ դրա պատճենը հնարավոր է ներկայացնել.
2) հայցադիմումը ստորագրված չէ, կամ այն ստորագրել է ստորագրելու լիազորություն չունեցող անձը կամ այնպիսի անձ, որի պաշտոնական դրությունը նշված չէ.
3) չեն ներկայացվել սահմանված կարգով և չափով պետական տուրքի վճարումը հավաստող փաստաթղթեր, իսկ այն դեպքերում, երբ օրենքով նախատեսված է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու հնարավորություն, բացակայում է դրա վերաբերյալ միջնորդությունը, կամ նման միջնորդությունը մերժվել է.
4) մեկ հայցադիմումում միացված են մեկ կամ մի քանի պատասխանողին ուղղված՝ միմյանց հետ չկապված պահանջներ.
5) մինչև հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշում կայացնելը հայցվորը դիմել է այն վերադարձնելու մասին.
6) լրացել է հայցադիմում ներկայացնելու համար սույն օրենսգրքով սահմանված ժամկետը, և չի ներկայացվել միջնորդություն այն վերականգնելու մասին։»։
Դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ « 3. Վարչական դատարան կարող են դիմել նաև պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք՝ ընդդեմ վարչական մարմնի, եթե համարում են, որ այդ մարմնի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ խախտվել կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել պետության կամ համայնքի այն իրավունքները, որոնց պաշտպանության լիազորությունը դրված է իրենց վրա, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադասության կարգով։»։
Դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը.
Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի՝ դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։»։
Համաձայն Դատավարության օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի՝ «Սույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով վարչական դատարան կարող են դիմել նաև պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները կամ դրանց պաշտոնատար անձինք՝ ընդդեմ վարչական մարմնի, եթե համարում են, որ այդ մարմնի նորմատիվ իրավական ակտով խախտվել են պետության կամ համայնքի այն իրավունքները, որոնց պաշտպանության լիազորությունը դրված է դիմողի վրա, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադասության կարգով։»։
Համաձայն Դատավարության օրենսգրքի 193-րդ հոդվածի 5-րդ կետի՝ «Սույն օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով նախատեսված դեպքերում վարչական դատարան կարելի է դիմել առանց ժամկետային սահմանափակման։»։
Համաձայն Դատավարության օրենսգրքի 150-րդ հոդվածի՝
«1. Դատական սխալի հիմքով դատական ակտի բեկանման հիմքերն են՝
1) նյութական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը.
2) դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը։»։
Համաձայն Դատավարության օրենսգրքի 151-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի՝ «1.Նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե դատարանը՝...
...3) սխալ է մեկնաբանել օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտ։»։
Համաձայն Դատավարության օրենսգրքի 152-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ «1. Դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։...»։ Համաձայն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի՝ «1) նորմատիվ իրավական ակտ՝ Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտ, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար»։
Համաձայն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի՝ «5) անհատական իրավական ակտ՝ նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան ընդունված գրավոր իրավական ակտ, որը սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում է փաստական հետևանքներ և վերաբերում դրանում անհատապես նշված անձի կամ անձանց»։
Մարզպետարանի կողմից ներկայացված հայցադիմումում առկա չէ Դատավարության օրենսգրքի 5-րդ և 79-րդ հոդվածներով սահմանված հայցադիմումը վերադարձնելու վերը նշված հիմքերից որևէ մեկը։
Դատարանը սխալ է մեկնաբանել և սխալ է կիրառել Դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածը՝ արձանագրելով, որ վիճարկվող իրավական ակտի կարգադրագիրն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունն անհատականացված է։ Մասնավորապես, հայցադիմումում բերված փաստերի համաձայն, տվյալ իրավական ակտն ընդունվել է Եղեգնաձոր համայնքի որոշակի թվով բնակիչների կողմից ստորագրված հանրագրի արդյունքում, հետևաբար, իրավական ակտում պարունակվող կարգադրագիրը վերաբերվում է հենց հանրագիրը ներկայացրած որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը հայտնի է։ Այսինքն՝ իրավական ակտի կարգադրագիրն ունի նաև անձնավորված բնույթ։
Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. «Եղեգնաձոր համայնքը էկո- տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու՝ համայնքի բնակիչների կողմից ներկայացված առաջարկությանը հավանություն տալու մասին» թիվ 45 որոշումը ուղղված է անորոշ թվով անձանց, դրանում անհատապես անձ կամ անձինք նշված չեն։ Որոշմամբ հավանություն է տրվել մետաղական հանքարդյունաբերությամբ զբաղվելու արգելքին, որը վերաբերվում է ցանկացած անձի ինչպես համայնքի, մարզի կամ այլ վայրի բնակչի, ով կցանկանա զբաղվել մետաղական հանքարդյունաբերությամբ։ Որոշումը պարունակում է հստակ վարքագծի կանոն՝ արգելք, որը վերաբերվում է անորոշ թվով անձանց և Դատարանը սխալ է մեկնաբանել այն դրույթը, որ վիճարկվող իրավական ակտի կարգադրագիրն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը անհատականացված է և չի պարունակում վարքագծի կանոն։
Եղեգնաձորի ավագանու 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշումը նորմատիվ իրավական ակտ է և այն անվավեր ճանաչելու հայցը ենթակա է քննման հատուկ վարույթով՝ Դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված կարգով։
Դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածը՝ մասնավորապես նշելով, որ ուսումնասիրելով վիճարկվող իրավական ակտի կարգադրագիրը՝ Դատարանն արձանագրում է, որ այն ուղղված է որոշակի թվով անձանց, որոնց ինքնությունը անհատականացված է։
Միևնույն ժամանակ նշվել է, որ Վայոց ձորի մարզպետարանի կողմից ներկայացված և արդեն իսկ ՀՀ վարչական դատարանի վարույթ է ընդունված մարզի Գլաձոր համայնքի նույնաբովանդակ որոշումն անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ հայցադիմումը, որն ընդունվել է որպես հատուկ վարույթի գործով դիմում։
Ելնելով վերոգրյալից՝ խնդրել է ամբողջությամբ վերացնել թիվ ՎԴ/9439/05/19 գործով Դատարանի 18.11.2019թ. «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշումը և գործն ուղարկել վարչական դատարան՝ ըստ էության քննության։

2.1. Վերաքննիչ բողոքի պատասխանով ներկայացրած հիմնավորումները.
Վայոց ձորի մարզպետի կողմից վիճարկվող Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու՝ «Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ» որոշումը կայացվել է 2019 թվականի մայիսի 23-ին։
«Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 33-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 9-րդ կետի համաձայն՝ համայնքապետարանի աշխատակազմը ապահովում է ավագանու և համայնքի ղեկավարի որոշումների առաքումը համապատասխան մարզպետարան՝ յոթնօրյա ժամկետում։ Համայնքի ղեկավարի 2019 թվականի մայիսի 29-ի թիվ 305 գրությամբ համայնքի ավագանու կայացրած որոշումները ուղարկվել են Վայոց ձորի մարզպետարան։ Այնուհետև 2019 թվականի հունիսի 17-ի Վայոց ձորի մարզպետի թիվ 01/13.1/3107-2019 գրությամբ Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու վերաբերյալ» ավագանու որոշումը՝ համաձայն «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենի 98-րդ հոդվածի« անվավեր ճանաչելու պահանջ է ներկայացվել։
«Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենի 98-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է« որ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների իրականացման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող մարմիններն իրավասու են համայնքի ավագանու և համայնքի ղեկավարի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը և օրենսդրությանը հակասող որոշումները վերացնելու կամ փոփոխելու առաջարկով որոշումն ընդունվելուց հետո՝ 20 օրվա ընթացքում« դիմելու համապատասխանաբար համայնքի ավագանուն և համայնքի ղեկավարին։ Այնինչ , Վայոց ձորի մարզպետարանի համայնքի ավագանու որոշումն անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ գրությունը ներկայացվել է 25 օր հետո« ինչը փաստում է այն մասին« որ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների իրականացման նկատմամբ հսկողության ժամկետը բաց է թողնվել։
Հաշվի առնելով վերոգրյալը« ինչպես նաև այն« որ ՀՀ վարչական դատարանի 18.11.2019 թվականի նոյեմբերի 18-ի «Դիմումը վերադարձնելու մասին» թիվ ՎԴ/9439/05/19 որոշումը կայացվել է ելնելով օրենքի պահանջներից« այն իրավաչափ է և համապատասխանում է «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենի 98-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջներին՝ խնդրել են մերժել Վայոց ձորի մարզպետի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը« և «Դիմումը վերադարձնելու մասին» թիվ ՎԴ/9439/05/19 որոշումը թողնել անփոփոխ։

3. Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Քննելով վերաքննիչ բողոքը դրանում նշված հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում` Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ բողոքը ենթակա է բավարարման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք։
ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հարապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք։
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ նաև՝ Օրենսգիրք) 1-ին հոդվածի համաձայն` նույն օրենսգիրքը սահմանում է ՀՀ վարչական դատարանում, ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանում և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատում պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական և վարչական ակտերի, գործողությունների կամ անգործության դեմ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կարգը, ինչպես նաև ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց դեմ վարչական մարմինների և պաշտոնատար անձանց հայցադիմումների քննության կարգը։
Վերը նշված իրավակարգավորումից հետևում է, որ Օրենսգրքով սահմանված է վարչական դատավարարության շրջանակներում պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց կողմից ընդունված ինչպես նորմատիվ իրավական ակտերի, այնպես էլ վարչական ակտերի, գործողությունների կամ անգործության դեմ դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կարգը։ Այսինքն, Օրենսգրքով պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերը, գործողությունները կամ անգործությունը վիճարկելու հնարավորություն նախատեսելուց բացի, օրենսդիրը նախատեսել է նաև նույն մարմինների նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վարչադատավարական արդարադատության միջոցով վիճարկելու հնարավորություն։
Տվյալ դեպքում Դատարան է ներկայացվել Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. «Համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու՝ համայնքի բնակիչների կողմից ներկայացված առաջարկությանը հավանություն տալու մասին» թիվ 45 որոշման իրավաչափությունը՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի հատուկ վարույթի կանոններով վիճարկելու պահանջ։
Դատարանի 18.11.2019թ. որոշմամբ դիմումը վերադարձվել է այն հիմնավորմամբ, որ «ՀՀ վարչական դատարան դիմելու համար դիմումատուն ընտրել է ոչ պատշաճ դատավարական եղանակ։ (…) Տվյալ դեպքում, նկատի ունենալով, որ վիճարկվող իրավական ակտն ունի անհատական բնույթ, դրանով կարգադրագիր է սահմանվել կոնկրետ անձանց համար, իսկ դիմում ներկայացրած տարածքային կառավարման մարմնի դիրքորոշմամբ վիճարկվող իրավական ակտով խախտվում են պետության իրավունքները՝ Դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում պատշաճ հայցատեսակ է վիճարկման հայցը։»։

Սույն գործով ներկայացված վերաքննիչ բողոքի քննության շրջանակներում Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ինչպիսի՞ իրավական ակտ է հանդիսանում սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող համայնքի ավագանու կողմից ընդունված իրավական ակտը։

Վերաքննիչ դատարանը նախ անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հանրագրի ինստիտուտին։ Այսպես՝
ՀՀ Սահմանադրության 53-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունք։ Մանրամասները սահմանվում են օրենքով։
«Հանրագրերի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հանրագիրը Սահմանադրության 53-րդ հոդվածի հիման վրա հանրային նշանակություն ունեցող հարցերով ներկայացվող գրություն կամ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության թերությունների մասին հաղորդում կամ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության բարելավման, տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորման կամ գործող իրավակարգավորումների կատարելագործման վերաբերյալ առաջարկությունն է։
Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կոլեկտիվ հանրագիր է հանդիսանում այն հանրագիրը, որը ներկայացրել են երկու և ավելի անձինք միևնույն հարցով։
«Հանրագրերի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք լիազորված են հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու դեպքում միջոցներ ձեռնարկելու դրա կատարման ուղղությամբ։
«Հանրագրերի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ հանրագիրը ներկայացվում է այն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց, որոնց իրավասություններին վերաբերում են հանրագրով առաջադրված հարցերը։
Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ Սահմանադրությամբ՝ որպես հիմնարար իրավունք ամրագրվել է անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու յուրաքանչյուրի իրավունքը։
Հանրագրի (հանրային պետիցիայի) ինստիտուտի գործադրումը հանդիսանում է ժողովրդավարության առանձնահատուկ հատկանիշ, որի միջոցով երաշխավորվում է անհատի ինքնաարտահայտման և ինքնադրսևորման հնարավորությունը, արժևորվում է վերջինիս պահանջի իրացման հնարավորությունը։
«Հանրագրերի մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումներից հետևում է, որ հանրագիրը սահմանադրորեն ամրագրված դրույթի հիման վրա ներկայացվող գրություն, հաղորդում կամ առաջարկություն է, որի բովանդակությունը կարող է վերաբերել՝
- հանրային նշանակություն ունեցող հարցերին,
- պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության թերություններին,
- պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության բարելավմանը վերաբերող հարցերի կարգավորմանը,
- տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորմանը,
- գործող իրավակարգավորումների կատարելագործմանը։
Հանրագրի ինստիտուտը կարևոր նշանակություն ունի պետության և անհատի միջև արդյունավետ հարաբերությունների հաստատման և ամրապնդման, հանրային նշանակության հարցերում և դրանց հետ կապված որոշումների ընդունման գործընթացում հասարակության մասնակցության խթանման, ներկայացուցչական ժողովրդավարության ամրապնդման տեսանկյունից։ Այլ կերպ ասած, հանրագրի միջոցով պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք հաշվի են առնում հասարակության կարծիքը, միջոցներ են ձեռնարկում հասարակության անդամների կողմից բարձրացված հարցերի լուծման ուղղությամբ, միաժամանակ՝ ապահովելով հանրային նշանակություն ունեցող հիմնախնդիրների լուծման գործընթացներին հասարակության մասնակցությունը և ներգրավվածությունը։
Վերը նշվածի հաշվառմամբ՝ օրենսդիրը սահմանել է նաև կոլեկտիվ հանրագիր ներկայացնելու հնարավորություն, որը կարող է ներկայացվել երկու և ավելի անձանց կողմից՝ միևնույն հարցով։ Ընդ որում, հանրագիրը ներկայացվում է այն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց, որոնց իրավասություններին վերաբերում են հանրագրով առաջադրված հարցերը, իսկ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք լիազորված են հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու դեպքում միջոցներ ձեռնարկել դրա կատարման ուղղությամբ։ Այսինքն, հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալու լիազորությունն իր մեջ ներառում է դրա կատարման ուղղությամբ համապատասխան միջոցների ձեռնարկում, ինչը նշանակում է, որ հանրագրում նշված առաջարկությանը հավանություն տալը չի կարող կրել ֆորմալ բնույթ և մնալ անհետևանք, քանի որ առաջարկությանը հավանություն տալով՝ տվյալ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը համապատասխան միջոցներ է ձեռնարկում այն կատարելու ուղղությամբ, այսինքն՝ հանրագրում նշված առաջարկությանը տրված հավանությունը կարող է վերաբերել ոչ միայն դրան հավանություն տված համապատասխան պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնին և հանրագիր ներկայացրած անձանց, այլև՝ այլ անձանց։
Ընդ որում, վերը նշված օրենսդրական կարգավորումներից հետևում է, որ հանրագրի քննարկման արդյունքում համապատասխան պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք կարող են ընդունել տարբեր բնույթի իրավական ակտեր՝ անհատական, ներքին և նորմատիվ, այդ թվում նաև ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր։ Նշված իրավական ակտերի բնույթը պայմանավորված է նաև հանրագրով ներկայացված պահանջի բնույթից, օրինակ, պաշտոնատար անձանց գործունեությանը վերաբերող հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել անհատական իրավական ակտեր, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության թերություններին կամ բարելավմանը վերաբերող հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել ներքին իրավական ակտեր, հանրային նշանակություն ունեցող հարցերի, տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հասարակական կյանքի այլ ոլորտների վերաբերող հարցերի կարգավորման և գործող իրավակարգավորումների կատարելագործմանն ուղղված հանրագրերի քննարկման արդյունքում կարող են ընդունվել նորմատիվ, այդ թվում նաև ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր։

Իրավական ակտերի հասկացությունը բացահայտված է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումներում, մասնավորապես՝ նույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված է հետևյալը.
1) նորմատիվ իրավական ակտը` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտն է, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
3) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը` Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտն է,
5) անհատական իրավական ակտը՝ նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան ընդունված գրավոր իրավական ակտ է, որը սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում է փաստական հետևանքներ և վերաբերում է միայն դրանում անհատապես նշված անձի կամ անձանց,
6) ներքին իրավական ակտը` նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան ընդունված իրավական ակտ է, որը սահմանում է վարքագծի կանոն այն անձանց խմբի համար, որոնք դա ընդունող մարմնի հետ աշխատանքային կամ վարչական հարաբերությունների մեջ են կամ օգտվում են դա ընդունող մարմնի ծառայություններից կամ աշխատանքներից։
Վերը նշված իրավակարգավորումներից հետևում է, որ նշված իրավական ակտերը, ի թիվս այլ հատկանիշների, միմյանցից տարբերվում են դրանցում սահմանվող վարքագծի կանոնների բնույթով և այն անձանց շրջանակով, որոնց վերաբերում են տվյալ իրավական ակտերով սահմանված վարքագծի կանոնները։ Որպես կանոն վերը նշված հատկանիշների միջոցով էլ հենց որոշվում է տվյալ իրավական ակտերի բնույթը։ Մասնավորապես`
- նորմատիվ իրավական ակտը ընդունվելով ինչպես Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կողմից, այնպես էլ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց կողմից, պետք է պարունակի վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
- ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը՝ որպես նորմատիվ իրավական ակտ, ընդունվելով միայն Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կողմից, Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով, նույնպես պետք է պարունակի վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար,
- անհատական իրավական ակտը, ընդունվելով նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան, վերաբերում է միայն դրանում անհատապես նշված անձին կամ անձանց և սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում փաստական հետևանքներ։
- ներքին իրավական ակտը, ընդունվելով նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա և դրան համապատասխան, սահմանում է վարքագծի կանոն այն անձանց խմբի համար, որոնք ընդունող մարմնի հետ աշխատանքային կամ վարչական հարաբերությունների մեջ են կամ օգտվում են ընդունող մարմնի ծառայություններից կամ աշխատանքներից։
Ինչ վերաբերում է վարչական ակտի բնորոշմանը և դրան ներկայացվող պահանջներին, ապա դրանք սահմանված են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումներում, մասնավորապես նույն օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն։
Վերոգրյալ իրավանորմի բովանդակությունից հետևում է, որ վարչական ակտի ընդունումը պայմանավորված է հանրային իրավունքի բնագավառում որոշակի հասարակական հարաբերություններ կարգավորող իրավական նորմի առկայությամբ, որը հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտին (վարչական մարմնին) լիազորում է արձակել միակողմանի կարգադրություն՝ ուղղված կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը։ Փաստորեն, վարչական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունն առաջանում է այն բոլոր դեպքերում, երբ հարկավոր է կարգավորել հանրային իրավունքի բնագավառում որևէ կոնկրետ հարց, որն առնչվում է վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց իրավունքներին և պարտականություններին։
Ընդ որում, օրենդրի կողմից սահմանված վարչական ակտին բնորոշ որակական հատկանիշներից յուրաքանչյուրն անհրաժեշտ է, իսկ դրանց համակցությունը՝ բավարար, գրավոր փաստաթուղթը վարչական ակտ որակելու համար, այդ հատկանիշներից որևէ մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ։ (տե՛ս, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/3310/05/15 վարչական գործով 30.11.2018 թվականի որոշումը)։

Ինչ վերաբերում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով վարչական ակտերը վիճարկելու հնարավորությանը, ապա նույն օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ՝ զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները)։
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից հետևում է, որ վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել վերացնել իր իրավունքներին և օրինական շահերին միջամտող՝ վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա։ Այսինքն, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց կողմից ընդունված որևէ գրավոր փաստաթուղթ կամ իրավական ակտ վարչադատավարական օրենսդրությամբ սահմանված վիճարկման հայցի շրջանակներում քննարկման առարկա դարձնելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի այդ գրավոր փաստաթուղթը կամ իրավական ակտը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում հանդիսանա վարչական ակտ, այդ թվում նաև՝ անհատական իրավական ակտ։ Հակառակ դեպքում, կբացակայի օրենսդրությամբ սահմանված վիճարկման հայց հարուցելու իրավական նախադրյալը՝ համապատասխան վարչական ակտը։
Միաժամանակ, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի «Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 26-րդ գլխով կարգավորված է տվյալ հատուկ վարույթի առանձնահատկությունները։ Մասնավորապես.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։
Վերը նշված իրավակարգավորումից հետևում է, որ Օրենսգրքի 26-րդ գլխով նախատեսված հատուկ վարույթի շրջանակներում, ի թիվս այլ մարմինների կողմից կայացված նորմատիվ իրավական ակտերի, կարող են վիճարկվել նաև համայնքի ավագանու կողմից ընդունված նորմատիվ իրավական ակտերը։
ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր։
ՀՀ Սահմանադրության 179-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավունքն ու կարողությունն է՝ համայնքի բնակիչների շահերից ելնելով, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան, սեփական պատասխանատվությամբ լուծելու համայնքային նշանակության հանրային հարցերը։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարումն իրականացվում է համայնքներում։
ՀՀ Սահմանադրության 181-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն են համայնքի ավագանին և համայնքի ղեկավարը (…)։
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված կարգով ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, որոնք ենթակա են կատարման համայնքի տարածքում։
Վերոգրյալ ամբողջի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել, որ համայնքի ավագանին, հանդիսանալով Սահմանադրությամբ նախատեսված տեղական ինքնակառավարման մարմին, համայնքներում տեղական ինքնակառավարում իրականացնելիս իրավասու է, ելնելով համայնքի բնակիչների շահերից, Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան լուծել համայնքային նշանակության հանրային հարցեր և օրենքով սահմանված կարգով ընդունել ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, որպիսիք կարող են ընդունվել նաև հանրագրի քննարկման արդյունքում, հետևաբար նշված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը, հանդիսանալով նորմատիվ իրավական ակտի տեսակ, Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ, կարող են վիճարկվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի հատուկ վարույթի շրջանակներում։

Սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող՝ Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու կողմից 23.05.2019թ. կայացված թիվ 45 որոշման բովանդակությունից հետևում է, որ ղեկավարվելով ՀՀ Սահմանադրության 184-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի և 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի 42-րդ կետով, «Հանրագրերի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով, հիմք ընդունելով Եղեգնաձոր համայնքի ավելի քան երկու հազար հինգ հարյուր բնակիչների կողմից ներկայացված հանրագիրը՝ ավագանին որոշել է. «Տալ հավանություն համայնքի բնակիչների 2019թ. մայիսի 3-ին համայնքի ղեկավարին և ավագանուն ներկայացրած «Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու վերաբերյալ» կոլեկտիվ հանրագրում նշված առաջարկությանը»։
Վերոգրյալ իրավակարգավորումների հաշվառմամբ, անդրադառնալով սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշման բնույթին, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու կողմից ընդունված 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշումը, չի կարող դիտարկվել որպես անհատական իրավական ակտ, քանի որ այն օժտված չէ անհատական իրավական ակտին բնորոշ բոլոր որակական հատկանիշներով, մասնավորապես՝ չունի հստակ որոշված հասցեատեր։ Ավելին, տվյալ որոշման բովանդակության ուսումնասիրությունից հետևում է, որ այն վերաբերում է ոչ միայն համայնքին և այն ընդունելու համար կոլեկտիվ հանրագիրը ներկայացրած կոնկրետ անձանց, այլ՝ այն կարող է վերաբերել նաև դրանում անհատապես չնշված այլ անձի կամ անձանց խմբի։
Նման պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշումը՝անհատական իրավական ակտի հատկանիշով օժտված չլինելու հետևանքով չի կարող դիտարկվել նաև որպես վարչական ակտ։
Հետևաբար, վարչական ակտին՝ այդ թվում անհատական իրավական ակտին առաջադրվող վերը նշված հատկանիշների բացակայության պայմաններում, Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարում Դատարանի այն եզրահանգումը, որ «վիճարկվող իրավական ակտը (…) վերաբերում է որոշակի թվով, ինքնությունը որոշված անձանց և համայնքին։ (…) այն կարգադրագիր է պարունակում որոշակի թվով և ինքնությունը որոշված անձանց համար, հետևաբար, տվյալ իրավական ակտն օժտված է անհատական իրավական ակտի հատկանիշներով։»։ Նման պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարում նաև Դատարանի մատնանշումն առ այն, որ տվյալ դեպքում պատշաճ հայցատեսակ է հանդիսանում վիճարկման հայցը և սույն գործով ներկայացված «դիմումը ենթակա է վերադարձման՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի և 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով», քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից կատարված եզրահանգումներից հետևում է, որ տվյալ դեպքում բացակայում է վիճարկման հայց հարուցելու իրավական նախադրյալը՝ վարչական ակտը։
Ինչ վերաբերում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի հատուկ վարույթի շրջանակներում սույն գործով վիճարկման առարկա հանդիսացող որոշումը վիճարկելու հնարավորությանը, ապա Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Սահմանադրությամբ նախատեսված տեղական ինքնակառավարման մարմնի՝ Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու կողմից ընդունված 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշումը, որով հավանություն է տրվել նույն համայնքի ավելի քան երկու հազար հինգ հարյուր բնակիչների կողմից համայնքի ղեկավարին և ավագանուն ներկայացրած «Եղեգնաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու վերաբերյալ» կոլեկտիվ հանրագրում նշված առաջարկությանը, անհրաժեշտ է դիտարկել որպես ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ, քանի որ տվյալ իրավական ակտն, ըստ էության, պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ ոչ միայն համայնքի և կոլեկտիվ հանրագիր ներկայացրած անձանց համար, այլև նշված վարքագծի կանոններն ազդեցություն ունեն կամ ունենալու են նաև այն անձանց վրա, ովքեր ծավալում են կամ ցանկություն կհայտնեն տվյալ համայնքում ծավալել մետաղական հանքարդյունաբերություն իրականացնելու գործունեություն, այսինքն՝ յուրաքանչյուր անձի կողմից տվյալ համայնքի տարածքում մետաղական հանքարդյունաբերություն իրականացնելու գործունեությունից բխող իրավահարաբերության մեջ մտնելու ցանկություն հայցելիս համայնքն առաջնորդվելու է վիճարկվող որոշմամբ սահմանված վարքագծի կանոններով։
Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ վիճարկվող որոշմամբ սահմանված են վարքագծի կանոններ, որոնք ազդում են կամ ազդելու են համայնքի և այլ անձանց միջև ծագած կամ հետագայում ծագող տվյալ իրավահարաբերությունների վրա, ինչով էլ պայմանավորված է վիճարկվող որոշման նորմատիվ բնույթ ունենալը։
Վերը նշվածի հիման վրա՝ Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարում Դատարանի այն եզրահանգումը, որ վիճարկվող իրավական ակտը նորմատիվ բնույթ չունի, որի արդյունքում էլ Դատարանը ոչ իրավաչափորեն եկել է այն եզրահանգման, որ «Եղեգնաձոր համայնքի ավագանու 23.05.2019թ. թիվ 45 որոշման իրավաչափությունը չի կարող քննարկման առարկա լինել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխի կանոններով՝ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափության վիճարկման հատուկ վարույթով։ Այսինքն՝ ՀՀ վարչական դատարան դիմելու համար դիմումատուն ընտրել է ոչ պատշաճ դատավարական եղանակ։»։
Վերոգրյալ եզրահանգումների արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր է համարում վերաքննիչ բողոքով ներկայացված հիմնավորումները և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել Օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, սխալ է կիրառել նաև Օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը և եկել է սխալ եզրահանգման առ այն, որ Դատարան ներկայացված դիմումը ենթակա է եղել վերադարձման։ Հետևաբար, հաշվի առնելով սույն որոշմամբ կատարված եզրահանգումները, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ նշված խախտումը հիմք է վերաքննիչ բողոքը բավարարելու և թիվ ՎԴ/9439/05/19 գործով Դատարանի կողմից 18.11.2019թ. կայացված «Դիմումը վերադարձնելու մասին» որոշումը վերացնելու համար։
Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 2-րդ մասով և 146-րդ և 148-րդ հոդվածներով՝Վերաքննիչ դատարանը


Ո Ր Ո Շ Ե Ց


ՀՀ Վայոց ձորի մարզպետի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը բավարարել՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատարանի թիվ ՎԴ/9439/05/19 վարչական գործով «Դիմումը վերադարձնելու մասին» 18.11.2019 թվականի որոշումը վերացնել։
Սույն որոշումը կարող է բողոքարկվել վճռաբեկության կարգով` այն ստանալու պահից հնգօրյա ժամկետում։



ՆԱԽԱԳԱՀՈՂ ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ
Հ. ԲԵԴԵՎՅԱՆ Ա.ԲԱԲԱՅԱՆ Ք.ՄԿՈՅԱՆ







ԴԱՏԱՎՈՐ ԴԱՏԱՎՈՐ
Ա.ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ Կ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ